در خصوص این نقش علی حصوری معتقد است : «هراتی از جمله نقوش ایرانی است که ریشه در تاریخ و ایران باستان دارد . براساس مطالعات انجام شده برروی آثار موجود، این نقش از اواخر دوره‌ تیموری و در تمام دوران صفوی مورد استفاده بافندگان قرار داشته و بعدها نیز تأثیر عمیقی بر تعدادی از نقشه‌های ایرانی داشته است . معروفترین و یکی از انواع نقش هراتی به ماهی درهم شهرت یافته است که البته این امر فقط بیان کننده رواج این نقش در هرات و در دوره تیموریان است ، به ویژه آن که طراحان مکتب هرات آن را به شکل دلخواه درآوردند . بنیاد نقشه‌های هراتی دو برگ خمیده می‌باشد که گل بزرگی مانند یک گل شاه عباسی یا گل نیلوفر را در میان گرفته است .
شواهدی موجود است که آن دو برگ اساساً دو ماهی بودند و بعداً تبدیل به دو برگ شده‌اند و نام ماهی درهم نیز همین نکته را تأیید می‌کند . اما برای یافتن نخستین نقش از این نوع و خاستگاه اولیه آن باید به مطالعات تاریخی اقدام نمود و در جریان تاریخ به عقب بازگشت . مطالعات تاریخی نشان می‌دهد که نقش هراتی هم به ایران باستان و آیین مهر رهنمون می‌شود که در آن برخی از روایات و مناسک و آثار با آب ارتباط دارد . در برخی از آثار مهری نشان داده می‌شود که مهر در آب متولد شده است و مجسمه‌هایی که در این زمینه موجود است ماه را با مادرش که پیکر برهنه‌ای دارد نشان می‌دهند . مهر درآب متولد می‌شود و روی یک گل نیلوفر قرار می‌گیرد . و به همین دلیل است که بعدها نیلوفر آبی در فرش ایران تبدیل به شاه عباسی شده است و جایگاه خاصی را در نقوش سنتی ما به ویژه نقشه‌های فرش یافته است . مهر را ماهی از آب بیرون می‌آورد و این ماهی احتمالاً دلفین است یعنی یک ماهی بزرگ در نقشه‌های ایرانی به ویژه در ماهی درهم‌ها نیز ماهی را به صورت بزرگ به تصویر می‌کشند که این ماهی در واقع همان دولفین است . در تعدادی از آثار مهری ، مادری به همراه یک دلفین و در عده‌ای دیگر مادر و کودکی به همراه دلفین دیده می‌شود .به این ترتیب ریشه‌ی اصلی نقش‌های هراتی پیدا می‌شود .»
بررسی کلیه قالی‌هایی که در حال حاضر با نقش ماهی درهم شناخته می‌شوند نیز واقعیت دیگری را مشخص می‌کند و آن اینکه از شرق به غرب اندازه و ابعاد این ماهی‌ها در قالی ایران بتدریج از بزرگ به کوچک است . به نحوی که بزرگترین نوعی ماهی‌های این طرح را در شرق ایران به ویژه اطراف قاین و تربت‌جام و تربت‌حیدریه می‌توان دید و کوچکترین نمونه‌های آن را در مرکز و غرب ایران یعنی کردستان . نمونه‌ی منحصر به فرد و شیوه یافته‌ای از ماهی درهم نیز ، البته به مقدار کمتر و تا همین اواخر در اطراف اراک بافته می‌شده است که امروز به فراموشی سپرده شده و آن را مرغ و ماهی می‌نامند . در این نوع دو مرغ به جای ماهی ، یا همراه با آن‌ها به دور یک حوض در حال حرکت هستند .
بررسی‌های تاریخی نیز نشان داده است که برروی تاج تیگران (ملقب به کبیر ، پادشاه ارمنستان در سالهای 89-86 قبل از میلاد) نقش دو پرنده وجود دارد که یک گل هشت پر وسط آن قرار گرفته است . این نقش در زمانی برروی سکه نیز ضرب شده است که اوج اعتلای رواج آیین مهر بوده است .