قالی بافی این منطقه را باید به روستایی نشین، قشقایی نشین و خمسه نشین و ایلات دیگر تقسیم کرد. قالیچه های روستایی این منطقه یک پوده است با گره فارسی و نقشه شکسته. قشقایی نشین از لار تا گچساران و بهبهان، از تیره های کشکولی، شش بلوکی، هیبت لو، عرب چرپانلو، کوهی، دوقزلو به بافت قالیچه می پردازند که از این میان، طایفه کشکولی در بافت ممتاز ترین قالیچه قشقایی شهرت دارد. در بافت گلیم و گبه طایفه دره شوری مشهورتر است. تولیدات قشقایی نشین ها اکثرا، قالیچه هایی است با دارهای افقی و گره های بیشتر ترکی و بافت دو پوده و طرح شکسته و بسیار متنوع. خمسه نشین مرکب از پنج ایل و طایفه: صابری، شیبانی، آینه لو، بهارلو و نفر است. تولیدات آنها قاليچه هایی است یک پوده با گره فارسی و رنگ تیره و بافتی تقریبا سست. در بین تولیدات ایلات خمسه قالی های بول وردی و قالیچه های شیرازی معروفیت دارند. در فارس، علاوه بر ایلات و عشایر، شهرهای شیراز، آباده، فسا، داراب و نیریز هم به کار فرش بافی می پردازند. گبه بافی فارس شهرت جهانی دارد.

اصفهان یکی از کانون های قالی بافی ایران است که به طرح های اصیل فرش ایران پرداخته و در نقشه فرش آن، دخل و تصرف کمتری به عمل آمده است. در اصفهان، قالی بافی در زمان شاه عباس رواج یافت. در اصفهان، بافت فرش باگره فارسی است و قالی های نفیس، با رج شمار بالا و همراه با رنگ های نخودی در متن، و آجری در حاشیه است و به نقش ترنج های آبی سیر یا قرمز آجری بافته می شود. در این شهر، استادان برجسته ای وجود دارند که فرش های بسیار ممتازی بافته اند. در هنرستان عالی اصفهان، قالیچه های بسیار نفیسی تاکنون بافته شده است.
نجف آباد از مراکز بافت حوزه اصفهان است. بافته های این شهر به بافت های اصفهان شبیه است با این تفاوت که بافت نازل تر و رنگ های تیره تر از قالی های اصفهان دارند.
فریدن و سیمیرم بافت قالیچه های ارمنی باف از جمله تولیدات این مرکز است که در مناطق مسیحی نشین فریدن و سیمیرم رواج دارد.
کاشان گرچه شهرت کاشان مربوط به گلابتون و انواع زری و مخمل و پارچه های ابریشمی است ولی این مرکز از کانون های مشهور قالی بافی ایران هم است. قالی بافی در کاشان، آران، قمصر، نطنز و جوشقان گستردگی زیادی دارد که تا اصفهان ادامه می یابد. قالی کاشان از نظر بافت، دو پوده و با گره فارسی است که اکثرا، با رجشمار چهل، بافته می شود. در کاشان، به تعداد گره های قالی، اصطلاح (رَگ)، به کار می رود. رگ تعداد گره هایی است که در ۲۶ سانتیمتر بافت، زده می شود. چنانچه بخواهیم رگ را به رج تبدیل کنیم، کافی است که هر عددی را که بر حسب رگ نوشته می شود بر عدد ۴ تقسیم کنیم. دلیل این کار چنین است که در کاشان و برخی شهرهای اطراف آن، در اندازه گیری، فرش را به جای گره ذرعی، با چارک می سنجند که یک چهارم ذرع است. به عبارت دیگر، یک ذرع مساوی با ۴ چارک است. مرکز قالی بافی کاشان در بافت فرش های ابریشمی تخصص دارد و مثل شهر قم و تبریز، بهترین فرش های ابریشمی در آن جا را بافته است. بیشتر طرح های فرش کاشان، لچک و ترنج، شاه عباسی، واگیره، محرابی، شیخ صفی، درختی، گلدانی، دورنما و بته ای است. در کاشان، رنگرزخانه های متعددی دایر است که علاوه بر رنگ های طبیعی، از رنگ های شیمیایی هم استفاده میکنند.
جوشقان با آنکه قالی جوشقان در حوزه کاشان قرار دارد ولی از نظر بافت، با کاشان متفاوت است. بیشتر قالی های جوشقان سه پوده است و درشت باف. طرح قالی های این محل معمولا جنگلی و کشمیری است. رنگ اغلب فرشها صورتی، نارنجی، سبز، آبی و بیدمشکی است.در قالیبافی، جوشقان سابقه طولانی و شهرت زیادی دارد.
آران و بیدگل این دو محل از بخش های کاشان هستند که تولیداتی کلفت دارند با بافتی دو پوده و دارای نقشه هایی با طرح لچک و ترنج.
نطنز بافت قالی های این شهر تقریبا شبیه بافت کاشان است و طرح های کاشان و جوشقان هر دو در این محل بافته می شود.
میمه در میمه سه نوع فرش بافته می شود: خرسک، قالی و پشتی. بیشتر نقشه های مورد استفاده در این محل جوشقانی، جنگلی، کشمیری، شاه عباسی و افشان است.
خسرو آباد نزدیک میمه است و بافته هایی به رنگ گلی و آبی دارد که از بافت های میمه معروف ترند.
نائین بزرگ ترین مشخصه فرش های نائین کمبود تنوع در رنگ هاست و تکیه بر رنگ تقریبا سفید است چنان که گویی کویر در رنگ فرش های نائین اثر گذاشته است. قالی نائین با گره فارسی معمولا به صورت ۶لای یا ۹ لای و یک خفتی و دو خفتی بافته می شود. «لاي» اصطلاح خاصی است که در نائین، به جای رج شمار به کار می رود. قالی ۶ لای و یک خفتی را ریز باف و باکیفیت بالا و قالی ۹لای و دو خفتی را با کیفیت پایین می دانند. قالی نائین خوش بافت است و اکثرا گل ابریشمی است.

اراک اراک و چند شهر و روستای اطراف آن از مراکز مهم قالی بافی ایران است. قالی بافی در این شهر، با ورود چند شرکت خارجی در نیمه قرن نوزدهم گسترش یافت. تولیدات حوزه اراک از نظر کیفیت، متوسط و از نظر قیمت، ارزان است. رنگ قرمز دوغی فرش های اراک معروف است. رنگ های دیگر آبی، سرخ، زرد و شتری است.
ساروق این بخش با شهرت جهانی و اسمی تجارتی به کار قالی بافی می پردازد. بافت قالی های ساروق فشرده و رنگ آن تند است که با متن سرخ و حواشی آبی سیر بافته می شود و نقش ها بیشتر با گل های افشان همراه است. طرح ساروق در اراک، محلات، تفرش، خوانسار و مهاجران بافته می شود.
شازند قالی شازند یا سرابندی با طرح معروف به میری است که بافتش دو پوده و گره آن اغلب متقارن است.
ساوه قالی بافی در این حوزه بیشتر با روش روستایی است.
تفرش طرح سراسری و برخی نگاره های پرنده و درخت با طرح ترنج و رنگ نخودی، قرمز، آبی روشن از مشخصه های قالیچه های تفرش است.
فراهان بیشتر بافته های این شهر، با طرح لچک و ترنج و ماهی و بافت فشرده دیده می شوند.
محال و مشک آباد تولیدات این دو محل با بافت کلفت و خشن با طرح های هراتی، میناخانی، خرچنگی و چند طرح دیگر توأم است. بافت محال با کیفیت بهتر و رنگ آمیزی آن شفاف تر است.
ریحان روستایی است در خمین و قالی های آن با طرح جوشقان و بافت کلفت بافته می شود.
لیلیان ارمنی نشینان این بخش بافتی فشرده و یک پوده دارند که معمولا، با طرح و نقش خرچنگی و ماهی است.

کرمان و شهرهای اطراف آن از کانون های مهم قالیبافی ایران است. قالی کرمان سه پوده است و با گره فارسی بافته می شود. اصطلاح جفت که نصف رج است در کرمان رایج است. به این معنی که وقتی می گویند قالی ۳۵ جفت یعنی قالی ۷۰ رج و میزان محاسبه آن ذرع و برابر ۱۰۴ سانتیمتر است.
حوزه قالی بافی کرمان در مدت یک قرن و نیم، سه دوره متمایز را پشت سر گذارده است. در حال حاضر، قالی کرمان با طرح های باغی، ماهی درهم، سبزیکار، شاه عباسی، درختی، قاب قرآنی و چند طرح دیگر بافته می شود که متأسفانه در برخی از تولیدات به طور کمانه شیب (بی گره بافی) استفاده می شود. قالی بافی در حوزه کرمان، در شهرهای کرمان، راور، زرند و رفسنجان به شیوه شهری است ولی در مناطق سیرجان، بافت، شهربابک و روستاهای اطراف آن، به شیوه روستایی است. در این حوزه قالیچه افشار با طرح شکسته و نقش مرغ و ترنج و درخت، محصول بافندگان ایل افشار کرمان معروفیت دارد.

گنبد کاووس، گمیشان و آق قلعه مرکز استقرار عشایر ترکمن در این سه محل و نواحی اطراف آن قرار دارد که هر سه، از کانون های بافت قالیچه های ترکمن هستند. قالیچه ترکمنی با دار افقی و یک پوده بافته می شود. نقش طرح ها شکسته است و متن آن پوشیده از نگاره های هندسی است. نگاره های اصلی ترکمنی اغلب هشت ضلعی است که گاه، مربع شکل و گاه مانند لوزی است. در قالیچه های ترکمنی، بیش از هر چیز نگاره های مفهوم دار و تمغا (نشان) و اونقون (تونم) هایی که ساده شده است وجود دارد.

تبریز، مرکز استان آذربایجان مرکزی، طی قرنها بعنوان مرکز فرهنگ مشرق زمین از شهرت بسیاری برخوردار بوده است. تحولات تاریخی و توسعه آن از واحه های کوهپایه‌ای آتش فشان سهند، به مرکز تجاری امروزی و شرح حال هنرمندان و صنعتگران این ناحیه در این مختصر نمی‌گنجد.

مولف در اینجا تنها به شرح کوتاهی از تاریخ پر حادثه این ناحیه و سهم بسزایی که در اشاعه فرهنگی قالی شرق داشته می پردازد.
چنگیز خان (۱۲۲۷-۱۱۶۲) م، تیمور (۱۴۰۵-۱۳۳۶) م و شاه اسماعیل اول (۱۵۲۴-۱۵۰۱) م موسس سلسله صفوی، این ناحیه واقع بین شرق و غرب را تسخیر کرده و آنرا یکی از شهرهای بزرگ امپراطوری خود نمودند. اما شهر تبریز در زمان شاه عباس کبیر از پشتیبانی فرهنگی برخوردار شد.
جنگها و فجایع ناخوشایند طبیعی، همچون ویرانی ناشی از زلزله هرگز نتوانست طی قرنها موجب در هم شکستگی شهر و مردمان آن ناحیه گردد.
در قرون وسطی، تبریز شاهد شکوفایی هنرهای زیبا و تاثیر آن بر روی هنر قالی بافی بود.
آثار تذهیب کاران، ابریشم بافان، هنرمندان مینیاتوریست و فلزکاران همه و همه سرچشمه الهام هنرمندان قالی باف قرار گرفت. اوایل قرن هجدهم مقارن افول پادشاهی صفویه و سقوط شهر و تنزل بسیاری از صنایع دستی است. هنگامی که هانیرش یاکوب از اهالی برلین در سال ۱۹۱۱ کارگاه قالی بافی در تبریز دایر نمود، تنها تعداد انگشت شماری از صدها کارگاه قالی بافی در این شهر باقی مانده بود.
ابعاد: در ابعاد گوناگون تاکنون بیش از ۱۲ متر مربع بافته می‌شود.
رنگها: قرمز لاکی و آبی تند و شیری بعنوان رنگی متضاد استفاده می شود.
نقشها: نمونه واقعی قالی تبریز به سبک باروک و باب سلیقه اروپایی است. و متشکل از تکرار مداوم گل و نخل (طرح شاه عباس) و همچنین نقشهای محلی است. طرح هایی از دیگر مناطق نیز بافته می شوند.
ترکیب: تارها از جنس کتان و پود ها از کتان یا پشم هستند.
گره: گره ترکی یا فارسی، بیش از ۲۵۰۰ گره در هر دسی متر مربع استفاده می شود.
کرک: پشم یا ابریشم، که معمولاً کوتاه یا متوسط چیده می ‌شوند و بیش از همه در آذربایجان تهیه می شود مورد استفاده است.
کیفیت: قطعات نو عموما جهت تزیین اطاقها مناسب است. قطعات قدیمی و نادر با ضخامتی ظریف بندرت در بازار یافت می شوند و قالی های ابریشمی از آنهم کمیاب ترند.

هنگامیکه از قالیهای نفیس و مرغوب شرق صحبت می شود نام اصفهان و کاشان در صدر هستند. کاشان در نیمه راه خط شمالی اصفهان به تهران واقع است.
کاشان شهری است دارای آب و هوای مساعد در حاشیه غربی کویر نمک که در طول قرنها قالیهای بسیار زیبا و گرانبها تولید و صادر می کرده است.قالی طرح شکاری وین در موزه هنرهای دستی اطریش،قالی اردبیل در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن و قالی ابریشمی معروف در موزه هنر متروپولیتن نیویورک از بهترین بقایای تاریخی عصری است که با بافت قالی های پولونزی بسفارش دربار های اروپای شرقی به پایان رسید.



امروز کاشان مخمل، ابریشم و قالی و سرامیک و صنایع فلزی تولید می کند.
بازار بزرگ این شهر و حجره هایش در اختیار قالی هایی است که در ۱۵000 کارگاه قالی بافی، روزانه 100 قالی تولید می شوند.
ابعاد: در کارگاههای شهری قالی در همه اندازه های معمول تا ۱۲ متر تولید می شود. روستایی ها قالیچه هایی در ابعاد 20/2×5/1 می بافند.
رنگها: آبی شفاف یا درجات قرمز و همچنین بژ و شیری زمینه را تشکیل می دهد و از رنگ های بسیاری برای ایجاد تضاد و طرحهای داخلی استفاده می شود. رنگها درخشندگی خاصی دارند.
نقشها: در میان طرح های بسیار، بیش از صد طرح ترنج، طرحهای اسلیمی، ساقه گل،نخل، گل زرد و شکوفه و برگ بچشم می خورد. قالیچه ها با طرح مدال، ترنج، نقشهای متقارن، گلدان یافت می شود ولی قالیهای تصویری رواج کمتری دارند.
ساختار اولیه: تار و پود از نخ ظریف و ابریشم است.
گره: قالی بافت بسیار فشرده و متراکمی دارند و گره فارسی بکار برده می شود. بافت ظریف تا بسیار ظریف به تعداد 000/10 تا ۲۰۰۰۰ گرفت هر دسی متر و یا حتی بیش از این در قالی های ابریشمی رواج دارد.
پرز: پشم بسیار مرغوب از کرمانشاه، قطعات نفیس از پشم کرک دار و برای طرحهای داخلی گاه از ابریشم استفاده می شود. پرورش کرم ابریشم در خود کاشان صورت می‌گیرد. پرز قالی‌های کاشان را کوتاه می چینند و قطعاتی که از پشم گوسفند یا ابریشم تهیه می شود بسیار کوتاه می شود.
کیفیت: این قالیها از بهترین تولیدات فرش ایران هستند و دوام بسیار و جنبه تزیینی دارند. بهترین فرشها،خصوصا قطعات قدیمی سرمایه خوبی بشمار می آیند. با اینحال قالی هایی با کیفیت پایین تر در بازار بعنوان قالی کاشان عرض می شوند که در حقیقت تهیه شده در روستاهای حومه هستند. این قالیها بعنوان درجه 2 آران- کاشان، ناتن کاشان یا نصرآباد کاشان عرضه می شوند. بطور کلی چنین قالیچه هایی درشت بافت هستند و استاندارد پائینی دارند. با اینحال قطعات خوبی برای فرش کردن منازل بشمار می آیند.
نام محتشم کاشانی، یکی از قالی بافان ایرانی، که امروزه بر روی کارگاه های قالی بافی گذاشته شده است، از بهترین قالی های کاشان محسوب می شود.
قالی های پشمی یا ابریشمی کاشان دارای طرحی بسیار دلنشین شامل ترنج بیضی عینا در گوشه های کادر مرکزی تکرار شده اند.
قالی پشمی یا ابریشمی کاشان دارای طرحی بسیار دلنشین شامل ترنج بیضی در مرکز می باشند که بعنوان لچک عینا در گوشه های زمینه اصلی تکرار میشوند.

تیره هایی از آنها به ویژه عشایری که در اطراف زاهدان و ایرانشهر هستند داد و ستدهای مرزی را شیوه ی سودآورتری تشخیص داده و در نتیجه قالی بافی را چندان شایسته ی اهمیت نمی دانند.
مهمترین طایفه ی بلوچ ها را «بهلوری ها» تشکیل می دهند که در شرق خراسان و به خصوص در اطراف تربت حیدریه و تربت جام زندگی می کنند و فرش بافی نیز در بین آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است.



تیره ی دیگری از بلوچ ها (سالار خانی و رحیم خانی) در اطراف خواف و سرخس تخته قاپو شده و همانند بهلوری ها به قالی بافی می پردازند و سرانجام بلوچ های مستقر در زابل و حومه ی آن از تیره های سارانی، رخشانی، بارانی و جهان دیده که دست بافت های آنان از نظر کیفیت به مرغوبیت قالیچه ها، گلیم ها و خورجین های تیره های ذکر شده در بالا نبوده و بیشتر شباهت به بافت های افغانستان دارد.
قالیچه های بلوچی بیشتر سبک وزن بوده و نوع گره ی آنها فارسی (حداکثر 1600 گره در دسی متر مربع و در موارد استثنایی 3000 گره در دسی متر مربع) دارند و بیشتر از پشم های محلی تهیه می شوند. در گذشته ها بلوچ ها از پشم شتر نیز قالیچه می بافتند. تار و پود و پرزهای قالیچه های بلوچی بیشتر از پشم است ولی گاهی نیز از نخ های پنبه ای برای تار و پود دست بافت های خود استفاده می کنند. رنگ های قالیچه های آنان عموما طبیعی بوده و در زمینه های تیره مانند قرمز سماقی، قهوه ای، بژ و سیاه است و این دلیلی است که در بازار این دست بافت ها را گاهی «سیاه کار» می نامند.
فرش های بلوچی بیشتر در سبک هندسی و متاثر از طرح های ترکمن، قفقاز و همچنین ایل افشار بافته می شوند. یکی از طرح های مورد علاقه ی بافنه های بلوچی طرح آخوندی است که بیشتر در ناحیه ی سرخس بافته می شود. در زمینه ی بژ رنگ قالیچه که به صورت محرابی طراحی شده نقش درختی خدنگ و استوار، که مملو از برگ ها و گل های سه پره و پنج پره است، دیده می شود.
طرح های بُّته ای ، هراتی و میناخانی را نیز گاه با سبک هندی می بافند. یکی از طرح های معروف بلوچ ها طرح «مشهد – بلوچی» است که در آن متن قالیچه به صورت مشبک تقسیم شده و در داخل هر یک از خانه های این شبکه شکل الماس مانندی بافته شده است. رنگ زمینه ی این قالیچه ها اغلب قرمز و خطوط شبکه به رنگ آبی نیلی و پرزهای بلند و ابریشم مانند است.
بلوچ ها به پیروی از بافنده های ایل افشار قالیچه هایی با طرح مرغی نیز می بافند. طرح طاووسی یکی از انواع آن است. در این طرح چهار طاووس قرمز و سبز در زمینه ی سرمه ای فرش، ترنج کوچک الماس مانندی را در برگرفته اند. ممکن است این موتیف چهار طاووسی در طول فرش در چند نوبت تکرار شود. در زمینه ی لچک های به هم پیوسته ی فرش که اغلب به رنگ بژ هستند نیز نقش های این پرندگان توام با گلدان های گل بافته شده اند. حاشیه ی این قالیچه ها با شکل های هندسی پوشیده شده است.
بلوچ ها بیشتر در اندازه های کوچک می بافند. کوچک ترین آنها به عرض 80 تا 90 و طول 120 تا 140 سانتی متر و قالیچه های بزرگ تر به اندازه های تقریبی 100 × 150 سانتی متر و دو ذرعی های آنها به ابعاد تقریبی 110 ×200 سانتی متر است. بافت کَلِگی و کناره هایی در اندازه های متوسط نیز در میان آنها معمول است.