به جرات می‌توان گفت فرش و به‌ویژه فرش دستباف ایرانی در میان بیشتر کشورهای دنیا، شناخته‌شده و از آن به‌عنوان محصول صادراتی موفق یاد می‌شود به شکلی که به گفته محمدرضا نعمت‌زاده وزیر صنعت، معدن و تجارت صادرات فرش دستباف ایرانی به امریکا در سال ۹۵ بیش از ۸۴ میلیون دلار بوده که در مقایسه با سال ۹۴ که تنها ۲/۷میلیون دلار بوده افزایش چشمگیری ازنظر وزنی و ارزشی داشته و باید توجه کرد که ظرفیت صادرات فرش به امریکا بسیار بالاست و باید از این بازار خوب استفاده کرد. این در حالی است که براساس مستندات اعلام‌شده از سوی مراجع رسمی پیش از اعمال تحریم‌ها در سال ۲۰۱۰میلادی (۱۳۸۹) امریکا بزرگترین واردکننده فرش ایران بود. همچنین در سال ۸۸، حدود ۸۲ میلیون دلار صادرات فرش به امریکا داشته‌ایم، یعنی بیش از ۱۶درصد صادرات فرش ایران به این کشور بوده اما در سال‌های گذشته صادرات فرش به این کشور متوقف‌شده است.باوجود تقاضا و بازار فرش ایران در امریکا، بر اساس قانونی که در کنگره امریکا مصوب شد، معافیت‌هایی که در زمان کلینتون برای صادرات برخی از کالاهای ایران مانند فرش در نظر گرفته‌شده بود، لغو شد. همچنین گفته می‌شود در تیر سال ۸۲ این مصوبه امضای نهایی شد و از مهر ۸۹ ورود هرگونه فرشی که مبدا صادراتی آن ایران ثبت‌شده بود به امریکا متوقف شد.این امر باعث شد که صادرات فرش دستباف ایران کاهش یابد، اما امروز با حضور گروه‌های زبده سیاسی در دولت یازدهم و در دوره پسابرجام، به گفته کارشناسان و فعالان تجاری این صنعت، راهی برای ارتقای صادرات فرش ایران به بازارهای امریکا و در دنیا بازشده و این روزها فرش ایران در بازار امریکا یک نشان(برند) شناخته‌شده است و این کشور یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان فرش دستباف در جهان بوده که به‌طورمعمول تقاضای زیادی از تولیدات فرش ایران دارد.کارشناسان در پاسخ به این سوال که باید به چه شکلی تعداد بازارهای هدف برای فرش ایرانی را بیشتر کرده و چگونه بر رقبایی همچون چین سبقت بگیرند نظرهای مختلفی ارائه کرده‌اند. حمید کارگر رئیس مرکز ملی فرش ایران معتقد است: تبلیغات مستمر، توجه به سلیقه مخاطبان و خریداران فرش ایرانی، نیاز مصرف‌کنندگان فرش دستبافت و همچنین رصد کردن و سنجیدن نوع فعالیت رقبا و نوع بازاریابی آنها در سال‌های عدم حضور فرش ایران در بازار امریکا از مهم‌ترین فاکتورهای تداوم صادرات و حفظ بازارهای هدف است.از سوی دیگر سیدرضی حاجی‌آقامیری رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران و از فعالان صنعت فرش با تاکید سخنان رئیس مرکز ملی فرش ایران معتقد است: چین هرگز نتوانسته بازارهای هدف ایران را صاحب شود و ناگفته نماند که دولت یازدهم نیز دفاع تمام قدی از این صنعت باارزش در کشور کرده است.

خوش‌بینی از تداوم روند توسعه‌ای صادرات فرش

حمید کارگر رئیس مرکز ملی فرش ایران در گفت‌وگو با صمت می‌گوید: از دیرباز تا به امروز امریکا یکی از مهم‌ترین و بزرگترین واردکنندگان فرش از سایر کشورها تبدیل‌شده و به‌جز ایران، مشتری کشورهای هند و پاکستان و ترکیه نیز هست به‌طوری‌که سالانه بیش از ۲۰۰ میلیون دلار واردات امریکا از انواع فرش‌های دستبافت بوده که بالاترین رتبه و سهم مربوط به ایران است.
وی با بیان اینکه کشورهایی همچون هند، پاکستان و ترکیه به ترتیب در رتبه‌های بعدی قرارگرفته‌اند می‌گوید: از سال ۲۰۱۰ میلادی (۱۳۸۹)امریکا به‌عنوان بزرگترین واردکننده فرش ایرانی، مرزهای خود را به روی این صنعت بست و با مصوبه کنگره امریکا، گمرک این کشور مجاز به ترخیص فرش‌هایی که تولید ایران بودند نشدند به شکلی که صادرات به این کشور به صفر رسید و نه‌تنها صادرکنندگان از این فرصت صادراتی عقب نگه‌داشته شدند بلکه شهروندان امریکایی نیز که با نشان(برند) ایرانی آشنا بوده و فرش ایرانی در سبک زندگی آنها حضور داشت محروم شده و در مواقعی از کانال و مبادی غیررسمی، به شکل قاچاق به فرش ایرانی دسترسی پیداکرده‌اند. کارگر در ادامه با بیان اینکه با پیشنهاد مرکز ملی فرش ایران و مدیریت دولت یازدهم، مذاکره‌ای در مورد صادرات این صنعت به کشور امریکا مدنظر قرار گرفت به صادرات این فرش اشاره کرده و ادامه می‌دهد: دربند ۲۲ برجام به‌صراحت به لغو تحریم واردات فرش از ایران تاکید شده بنابراین پس از ۵ سال واردات از ایران مجاز اعلام شد. رئیس مرکز ملی فرش ایران در ادامه با اشاره به اینکه در طول سال ۹۵ نزدیک به ۱۰۰ میلیون دلار فرش ایرانی مستقیم وارد امریکا شد می‌گوید: نتیجه صادرات فرش ایرانی به امریکا منجر به رشد عدد صادراتی فرش ایران به این کشور شد و توانستیم غیبت ۵ سال خودمان را در بازار فرش امریکا جبران کنیم و دوباره عرصه بر صنعتگران و بازرگانان هندی و پاکستانی ازسوی ایرانی‌ها تنگ شد. به گفته وی، اما این موضوع نباید باعث خوش‌بینی فعالان این عرصه و سیاست‌گذاران شود چون طبیعی است بعد از ۵ سال غیبت، خلأ و تشنگی در بازار امریکا شاهد رشد بیش از ۹۶ درصدی صادرات فرش ایران به این کشور باشیم بنابراین طبیعی است که شاهد هجمه‌های خرید از سوی بازارهای امریکایی باشیم. کارگر لزوم تداوم صادرات فرش به بازاری هدف به‌ویژه بازارهای امریکا را داشتن تبلیغات حرفه‌ای و مستمر دانسته می‌افزاید: تبلیغات مستمر، توجه به سلیقه مخاطبان و خریداران فرش ایرانی، نیاز مصرف‌کنندگان فرش دستبافت و همچنین رصد کردن و سنجیدن نوع فعالیت رقبا و نوع بازاریابی آنها در سال‌های حضور نداشتن فرش ایران در بازار امریکا از مهم‌ترین فاکتورهای تداوم صادرات و حفظ بازارهای هدف است. بنابراین نمی‌توان با خوش‌بینی همیشه رتبه برتر صادرات این صنعت را داشت. کارگر در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه چین امروز به‌جای رقابت به رفاقت با ایران می‌پردازد می‌گوید: در سال‌های گذشته، چین به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهایی مطرح‌شده که بازارهای اقتصادی دنیا را قبضه کرده است به شکلی که در افکار عمومی حضور چین در بازارهای اقتصادی دنیا نهادینه‌شده بود اما این اتفاق واقعیت بیرونی نداشته و ندارد چون به علت ایجاد تغییرات در اقتصاد چین و فاصله گرفتن از اقتصاد کمونیستی این کشور از تولیدات محصولاتی همچون فرش فاصله گرفت. وی می‌گوید: درنتیجه ایجاد تغییر اقتصادی در چین گروهی مرفه در این کشور شکل گرفتند که خواهان زندگی لوکس وزندگی اشرافی بودند درنتیجه فرش ایرانی مورد استقبال این گروه قرار گرفت که نتیجه آن، کاهش تولید و افزایش واردات این محصول از ایران بود. به گفته وی، در سال‌های گذشته دو نمایشگاه در چین با حضور تولیدکننده و صادرکنندگان فرش ایرانی برگزار شد که نتیجه آن رشد صادرات بیش از ۳ میلیون دلار فرش دستباف در سال ۹۵ بوده است که این رقم به‌جز صادرات چمدانی بوده است. رئیس مرکز ملی فرش ایران در ادامه می‌گوید: شواهد گمرک ایران، چین و بخش اقتصادی سازمان ملل نشان‌دهنده این است که امروز چین نه‌تنها رقیب ما نیست بلکه رفیق و یکی از واردکنندگان اصلی فرش ایرانی به شمار می‌رود. این مقام مسئول در پایان به خوش‌بینی توسعه صادرات فرش ایران به این کشور اشاره کرد و می‌افزاید: با مذاکراتی که سازمان توسعه تجارت ایران با مسئولان مربوط چین داشته است قرار بر این شد تا پاویون ملی ایران در شانگهای چین برقرار شود که به دنبال آن بخشی به عرضه دائمی فرش دستباف ایران اختصاص یابد. بنابراین در سال ۹۶ شاهد برپایی این پاویون خواهیم بود.

دولت یازدهم و توسعه صادرات فرش به امریکا

سیدرضی حاجی‌آقامیری رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با صمت اظهارمی کند: این صادرات چشمگیر فرش ایران به سایر کشورها به‌ویژه امریکا را باید مدیون تدبیر دولت یازدهم بدانیم به عبارتی اگر برجام اتفاق نمی‌افتاد صادرات ایران به کشورها به ویژه امریکا همچنان با مشکلاتی دست‌وپنجه نرم می‌کرد. وی می‌گوید: فرش ایرانی در فهرست سیاه تحریم‌ها نبود اما با موافقت رئیس‌جمهور وقت آن سال(۱۳۸۹)، صادرات فرش ایران به کشور امریکا تحریم شد که در جریان مذاکرات هسته‌ای و تعامل حاشیه‌ای درباره واردات این صنعت مقرر شد تا باردیگر صادرات فرش ایران به امریکا انجام شود و ما امروز شاهد این اتفاق (صادرات چشمگیر فرش)، در دولت یازدهم هستیم. به گفته رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران، گروه سیاسی دولت به امریکایی‌ها تفهیم کردند ازآنجایی‌که فرش جز محصولات تحریم شده در فهرست امریکا نیست درنتیجه باید از تحریم خارج شود. وی در ادامه با اشاره به اینکه افزایش صادرات فرش ایرانی از دستاوردهای دولت تدبیر و امید است می‌گوید: ۸۰ درصد صادرات فرش ایرانی منوط به آزاد شدن بازار امریکاست و البته سایر بازارها تا حدودی در رکود به سر می‌نشان(برند) بنابراین برای اینکه رشد چشمگیر و مناسبی در بیشتر بازارهای هدف داشته باشیم باید راهبردی پویایی برای آن در نظر گرفته شود. وی با بیان اینکه اگر قرار باشد صادرات فرش ایران سلسله مراتب رشد را طی بکند باید دولت بیش از پیش از این صنعت حمایت کند یادآور می‌شود: تبلیغات یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که دولت تدبیر و امید در دوره بعد باید آن را سرلوحه برنامه و اهداف خود قرار بدهد و باید برای این فاکتور بودجه‌ای مناسب در نظر گرفته شود تا به شکل حرفه‌ای این اقدام انجام شود چون دیده‌شده بارها تبلیغاتی انجام‌شده اما ثمره‌ای نداشته است بنابراین این کار باید ازسوی متخصصان این حوزه انجام‌شده و با بازاریابی مناسب عمده مشکلات بر سر راه صادرات فرش ایران رفع شود. رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران با اشاره به اینکه باید متخصصان مرتبط با بازاریابی بومی باشند می‌افزاید: برای انجام بازاریابی مناسب باید از متخصصان محلی کشور یا بازار هدف استفاده کنیم چون آنها بیش از هرکسی می‌دانند ذائقه بازارهای‌شان چه چیزی بوده و به چه شکلی می‌توان در این بازارها موفقیت کسب کرد. حاجی‌آقامیری بابیان اینکه باید دولت از این صنعت با تخصیص یارانه حمایت کند می‌گوید: از ۲سال گذشته حمایت‌های یارانه‌ای دولت از صنعت فرش برداشته شد درنتیجه با برقراری دوباره اختصاص یارانه به این صنعت می‌توان تأثیر آن را در توسعه صادرات این محصول به روشنی دید. وی درباره سبقت ایران از بازار رقابتی چین می‌گوید: چین هرگز خطری برای ایران محسوب نمی‌شود شاید بتوان گفت که کشورهایی نظیر پاکستان، هندوستان و یا تا حدودی کشور ترکیه برای ایران خطر محسوب می‌شود اما چین هرگز در کسب بازارهای هدف ایران موفق نبوده است و اگر رقابتی با ایران داشته مربوط به ۲۰ یا ۳۰سال گذشته بوده است. در شرایطی که امروز چین تبدیل بک قطب اقتصادی در دنیا شده هنوز نتوانسته است بافرش ایران وارد رقابت شود.
رئیس کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران در ادامه اضافه می‌کند: چین به تولیدات فرش اهمیتی نمی‌دهد چون این صنعت را خرد پنداشته و تأثیر آن را در اقتصاد ناچیز می‌داند اما اینکه گفته می‌شود چین پایگاهی برای رقابت با ایران محسوب می‌شود تصور نادرستی است که بر سر زبان‌ها افتاده است. وی به نقش پررنگ چین در راستای رقابت صنعت فرش می‌گوید: بسیاری از غربی‌ها، اروپایی‌ها و سرمایه‌گذاران خاور دور با سرمایه‌گذاری در چین اقدام به تولید فرش کرده‌اند اما قابل‌رقابت با ایران نبود این در حالی است که تولید فرش جایگاهی هم در اقتصاد چین ندارد.
کلام آخر: کارشناسان و فعالان صنعت فرش معتقدند، چین رقیبی برای ایران نیست و از سویی نباید نگران حضور نداشتن ۵ ساله ایران در بازارهای امریکا باشیم چون با چند فاکتور مناسب می‌توانیم همچنان سکان‌دار صادرات این صنعت در بازارهای جهانی باشیم.

نیما مجدی