(صفحه 9)
تاریخ رنگ
از همان آغاز حیات کشش نگاه انسان به سوی گستره رویا گونه آبی آسمان ها و دریاها و طراوت زندگی بخش سبزی دشت ها و جنگل ها و بارش گرما بخش انوار زرین خورشید و پاکی آرام بخش سپیدی پرشکوه کوه ها مفهومی از رنگ را با تخیل او در آمیخت. این مفهوم تنها گوشه ای از بیان ارزشی است که نمادهای بیرونی و عینی جهان آفرینش بدون آن تصور ناپذیر می نماید و اگر تاثیر عامل رنگ را بر درونی ترین عواطف و احساسات بشری چه در ایجاد یاس و اندوه و شادی و چه به صورت انگیزه هایی در برانگیختن شور زندگی و حس زیبایی شناسی و چه در نمایش عینی و یا نمادین آثار بشری ( که در زمان های بعد هنر نام می گیرد) بدان بیفزاییم بی هیچ تردیدی به علاقه و کشش انسان در تمام قرون و اعصار به این پدیده شگفت پی خواهیم برد.
قدیمی ترین آثار یافت شده از توجه نگاه انسان به رنگ به قدمتی در حدود

(عکس تزیینی می باشد)
(صفحه 10)
150000 - ۲۰۰۰۰۰ سال پیش می رسد. از آن دوران استخوان هایی با شکل استوانه کشف شده است که درون آنها اثر رنگ های اخرا و محلول های چرب نقاشی دیده می شود. بی شک از تاثیر گذار ترین رنگ ها در دوران های اولیه زندگی بشر رنگ خون بوده است که رابطه ای بی واسطه و ملموس بین انسان و درد و مرگ بر قرار می کرد. انسان های عصر یخ در حدود ۱۰۰۰۰۰ سال پیش مردگان خویش را در زیر خاک های قرمز به خاک می سپردند و به اجساد آنها رنگ قرمز می مالیدند که شاید خود نوعی اعتقاد به دادن نیروی زندگی به آنان در ورود به دنیای ناشناخته مرگ بوده است. رنگ های تندی نظیر قرمز و قهوه ای و سیاه نیز که برای رنگ کردن سر و صورت و بدن به کار می رفت، احتمالا در آغاز نوعی عمل تدافعی برای راندن ارواح خبیثه و یا شیاطین و یا هیولاهای مرگ آفرین بوده است که بعدها همراه با رنگ های زرد و سفید در بسیاری از مراسم مختلف مذهبی و آیینی به صورت نمادین از آن ها استفاده می شد.
در آثار یافت شده مربوط به دورانی که قدمت آن به حدود ۸۰۰۰۰ سال پیش می رسد، می توان اولین رگه های بیداری احساس هنری را در انسان دریافت. در این آثار که به صورت های مختلف مجسمه سازی، نقاشی، حکاکی و دیوار نگاری باقی مانده است، از رنگ های سیاه و زرد و قرمز که عمدتا رنگ های معدنی ( اکسید های آهن - منگنز) است استفاده شده است. در منطقه بین النهرین، مصر و هند آثاری از نقاشی هایی دیده شده است که ممکن است با انگشتان دست و با استخوان حیوانات با شاخه های درختان رسم شده باشد. طراحی ها به ساده ترین صورت به شیوه طراحی های خطی و بدون سایه و از
(صفحه 11)
اجزای بدن انسان و گاه اشکال است. در دوره های بعدی از رنگ برای بیان برخی حالات و یا برجستگی های بدن استفاده شده است که آثاری از آن روی مجسمه زن معروف به ونوس ویلندورف و با پسر بچه سن میشل دیده می شود.
در نقاشی های غارهای ما قبل تاریخ مربوط به ۳۵۰۰۰ - ۴۰۰۰۰ سال پیش که در مرز اسپانیا و فرانسه ( لاسكو) و یا هندوستان کشف شده است استفاده از رنگ های سیاه و قرمز و زرد به منظور بیان مفاهیم مشخص کاملا مشهود است. احتمالا در رنگ های چشم و لب از رنگ های شفاف تری استفاده شده بوده که از بین رفته است. نمونه هایی از تولیدات سفال مربوط به ۶۰۰۰ - ۸۰۰۰ سال پیش یافت شده است که در آن ها آثار استفاده تدریجی از رنگ دیده می شود.
در طول هزاره پنجم بر سفال های به دست آمده آثاری از رنگ های سفید و قرمز و زرد دیده می شود که عمدتا در خاک رس و ترکیبات کوهی و سایر رنگ های معدنی است.
در هزاره پنجم در حدود ۴۴۰۰ پیش از میلاد در فرهنگ قاسولیان در منطقه فلسطين، خانه هایی با آجر گلی و گچ کاری و نقاشی های دیواری با استفاده از رنگ های قرمز (پررنگ و کم رنگ ) و قهوه ای های متعدد و زرد و سیاه و سفید دیده می شود..
در خاتمه پنجمین هزاره قبل از میلاد در اولین فرهنگ از سه فرهنگ ما قبل سلطنت در مصر نمونه های استفاده از مواد گچی برای سفید هماتیت برای زرد و یا قرمز و سبز مالاکیت ( به عنوان رنگ های آرایشی) به چشم می خورد.
(صفحه 12)
در غرب ایران هم زمان در شوش ظروف زیبا و ظریف سفالی با اشکال هندسی و طرح های طبیعی از حیوانات به رنگ های سیاه ( گاه تک رنگ بنفش) و قرمز مایل به ارغوانی قهوه ای یا زرد بر زمینه کم رنگ نخودی یا زرد مایل به سفید و طرح هایی شامل پرندگان و گل ها و درختان دیده می شود که تا حدودی شباهت به نقاشی کوبیسم امروزی دارد و از پیدایش قوه ابتکار و خلاقیت در هنرمندان آن دوران حکایت می کند.
از شروع هزاره چهارم فرهنگ او باد در منطقه بین النهرین که معرف اولین فرهنگ تعریف شده از تمدن کهن بابل است، در دیوارهای شهر موزاییک های باریکی از رنگ های سفید و سیاه با نوارهای قرمز و سفید و سبز به کار رفته بود.
تقریبا حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد در دومین دوره فرهنگی سلطنت در مصر پس از تصرف مصر به دست مهاجمان شرقی، آنان با کشت و انبارداری حبوبات و اهلی کردن حیوانات و صنعت نساجی آشنا می شوند.
در بسیاری از آثار به دست آمده و به خصوص در مراسم مذهبی بر تن مصریان لباس های سفید که بعضا پشمی است دیده می شود. در حالی که در بین قبایلی نظیر سامی ها، لوبی ها و نوبی ها و لیبیایی ها که مصری ها آنان را بربرها می نامیدند پارچه های رنگ شده ناشناخته است. مصری ها تدریجا با صنعت نساجی آشنا شدند و به استفاده از پارچه های رنگین پرداختند. با این وصف در میان قبایل استفاده از پارچه های رنگ شده کمتر دیده می شود. در
(صفحه 13)
هزاره سوم پیش از میلاد در بصره خنوم هوتب "( در بنی حسن ) از سلسله دوازدهم خاندان مصر سفال ها و نقاشی های رنگی باقی مانده ردیفی از زنان را که احتمالا مربوط به گروهی از قبایل اند نشان می دهد. این افراد لباس هایی با راه های کاملا مشخص و رنگین و احتمالا پشمی پوشیده اند.
به نظر می رسد که این افراد از مردمان سواحل دریای مدیترانه بوده اند که پس از انتقال به مصر در خدمت اشراف و با ثروتمندان قرار گرفته اند و بدین نحو لباس پوشیده اند.
در زمان آمنمهت از سلسله دوازدهم در حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد در مصر رشد زیادی در صنایع و هنرهای دستی و هم چنین بافت پارچه دیده می شود. در این دوران لباس های پشمی رنگارنگ و پارچه های مختلف رنگ آمیزی می شد.
قطعاتی از پارچه ای ارغوانی رنگ در آرامگاهی یونانی به دست آمده است که به کاربرد این رنگ در یونان گواهی می دهد.
در دوره ای تقریبا ۵۰۰ ساله بر اثر هجوم اقوام و بیگانگان به مصر تحولات زیادی به وجود می آید و در تاریخ این سرزمین اوج و فرودهایی دیده می شود، از مشخصات این دوران احتمالا آشنا شدن مصریان با روش های رنگ رزی پشم از طریق مهاجمان است. استفاده از رنگ زعفران و وسمه برای رنگ آبی و سیاه در این قرون رایج بوده است
(صفحه 14)
از پاپیروس های باقی مانده از دوران سلسله های هجدهم و نوزدهم که دوران طلابی حکومت فراعنه در مصر است بقایای چندین کارگاه رنگ رزی و پاتیل های مخصوص رنگ یافت شده است و دستور رنگ رزی با گیاهانی نظیر زعفران، زردچوبه و رنگ وسمه ( اساتیس ) و هم چنین رنگ های قرمز دانه و روناس و بقم سرخ و ریشه گیاهی بنام الکانت برای رنگ قرمز داده شده است. از ترکیباتی نظیر سولفات آهن، ادرار، زاج سفید و رنگ آهن به عنوان دندانه و سرکه و آبغوره به عنوان اسید کمکی یاد شده است. در رنگ رزی با وسمه که نوعی رنگ تخمیری است، مراحل عمليات تخمير و احيا به طور کامل شرح داده شده و از مواد کمکی دیگری نظیر خاکستر ، آب آهک، کود و بعضی دانه های بلوط و مازو نام برده شده است.
هم زمان با تمدن مصر از منطقه آسیا در تمدن های هند و چین آثار فراوانی دال بر استفاده از رنگ ابتدا در آثار مجسمه سازی و نقاشی و بعدها در پارچه های استفاده شده برای لباس به جا مانده است. اگر اولین ابزار سفالگری و چرخ ریسندگی مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد را که در غرب ایران کشف شده و مربوط به دوره تمدن ایلامی هاست آغاز سفالگری و ریسندگی بدانیم، بی تردید در این مناطق تولید پارچه و استفاده از رنگ باید قدمتی کهن داشته باشد. با آنکه آشوری ها و بابلی ها به این تمدن هجوم بردند، تداوم این فرهنگ را در بین النهرین و سپس در تمدن بابل می بینیم. بابلی ها علاوه بر استفاده از رنگ های درخشان و زیبا در بناهای خویش، در بافت و رنگ آمیزی پارچه مهارت فراوانی داشته اند.
(صفحه 15)
بی شک از تمدن های پرسابقه در گسترش رنگ و رنگ رزی تمدن های مدیترانه ای کرت و مینوس بوده است. بنا به گفته هرودت رنگ قرمز ارغوانی معروف به تير( ازشهرهای فینیقیه) در 1600 سال پیش از میلاد در جزیره کرت کشف شد و تمدن دریایی فینیقیه از تجارت این رنگ که از غده ای در کنار مجرای تنفسی نوعی حلزون دریایی به دست می آمد، همراه با پشم سود فراوانی به دست می آورد. این رنگ در ایران و یونان قدیم کاربرد داشت و شنل های ارغوانی سرداران هخامنشی شهرتی جهانی داشت.
بدین ترتیب می توان گفت که رنگ رزی گسترده به مفهوم صنعتی و تجاری با استفاده از رنگ های حیوانی و سپس رنگ های گیاهی نظیر زعفران و بلوط و پوست گردو شروع با تمدن های مدیترانه ای به یونان و از طریق صنعتگران ایرانی به روم و از آنجا به وسیله اسکندر به مصر و بیزانس منتقل شد. در خرابه های شهر بمبئی که بر اثر آتش فشان کوه وزو در ایتالیا منهدم شد، آثار فعالیت مراکز بزرگ رنگ رزی کشف شده است.
ديسقوريدوس پزشک و گیاه شناس یونانی و سپس پلینی طبیعی دان رومی اطلاعات مهمی از روش های رنگ رزی رایج در قرون اولیه میلادی به دست داده اند براساس این اطلاعات برای رنگ کردن پشم ابتدا این لیف شسته و سپس با زاج سفید و یا زرد و یا ترکیبات صابونی دندانه می شده است.
رنگ های استفاده شده علاوه بر رنگ ارغوانی صدف و نیل و اسپری رنگ قرمز دانه بوده که از نوعی حشره ( شبیه پینه دوز) که تمام بدن آن رنگ بوده به
(صفحه 16)
دست می آمده است. کاربرد این حشره در ۱۷۲۷ قبل از میلاد به ثبت رسیده است. از ریشه گیاهی به نام الکانت رنگی به دست می آید که به عنوان رنگ قرمز هم در رنگ رزی و هم در آرایش زنان استفاده می شده است. در قرون بعدی، رنگ رزی به منزله حرفه ای جدی و تجاری در تمام دنیای قدیم حکومت بیزانس و سپس در قرون وسطا مشاهده می شود.