روش قالیبافی در ایران
در این مورد در کتاب «قالی ایران» و به نقل مستقیم آمده است:
(صفحه 33)
روش قاليبافی
اطلاعات منبع:
کتاب قالی ایران
مولف: سسیل ادواردز
مترجم: مهین دخت صبا
ناشر: فرهنگسرا
چاپ دوم: 1370
صفحات نقل شده: 33 تا 34
(صفحه 33)
روش قاليبافی
به طوری که از این فصل و فصول قبل می توان استنباط کرد، در ایران دو طبقه بافنده یافت می شود: قالیبافان روستایی
(که قالیبافان عشایر نیز قسمتی از آن را تشکیل می دهند) و رقاليبافان شهری و یا نیمه شهری. در بین طبقه اخیرالذکر باید بافندگان قصباتی را که در نزدیکی شهرها واقع شده اند و قالی و قاليچه هایی نظیر آنچه در شهرها بافته می شود تهیه می کنند، نیز نام برد. این قبیل قالیبافان معمولا تحت نظر یک بازرگان شهرنشین کار می کنند.
روش بافندگی که مورد استفاده مردم شهری و روستایی است در اصل یکی است. اولین کار کشیدن تار قالی است می توان آن را مستقیما بر روی دستگاه و یا دار کشید و یا این که ممکن است (همان طور که در تصویر ۱۵ نشان داده شد) اول آن را آماده و بعد در محل مخصوص نصب کرد. معمول این است که تیرهای دستگاه یا دار را به دو بخش مساوی تقسیم می کنند و به میزان کافی چله در هر قسمت می کشند. به این ترتیب در هر یک از این دو بخش میزان کافی و مساوی از گره های افقی به دست خواهد آمد. از عمل بافندگی شامل بستن یک رشته رنگی به یک جفت تار با چله در سرتاسر عرض قالی مطابق با نقشه ای است که برای آن قالی در نظر گرفته شده است و گذرانیدن دو یا سه پود بالای یک ردیف گره به طوری که پود داخل تار و سپس از آن خارج شود (باید مراقب بود که پس از گذشتن از یک پود به اصطلاح تارها را رد داد)، شانه زدن پودها به وسیله شانه به طوری که کاملا در جای خود قرار گیرند و سرانجام مرتب کردن انتهای نخ ها به عرض قالی به وسیله مقراض. این عملیات آنقدر تکرار می شود تا قالی تمام شود.
تا این جا روش هایی که مردم روستا و قاليبافان شهری اتخاذ می کنند یکسان است، ولی در زمینه تهیه طرح قالی روش آنها اختلاف پیدا می کند. چون قالیبافان روستایی یا از طرحی که در زمان طفولیت از مادر خود یاد گرفته اند استفاده می کنند (که او نیز به همان طریق از مادرش کسب کرده است و یا اینکه به طور خیالی و تصوری از اشکالی که خاص قصبه و یا قبیله خود آنها است طرحی می سازند. در حالی که قالیباف شهری یا نیمه شهری از طراحی چیزی نمیداند و برای این کار قطعه ای از نقشه قالی را که به روی یک کاغذ شطرنجی کشیده اند به او می دهند تا از روی آن کار کند.
طرحهایی که بر روی کاغذ شطرنجی رسم می شود معمولا به اندازه خود قالی و یا تقریبا به همان اندازه است، به طوری که (اگر طرحها تکراری نباشد) ممکن است به بزرگی یک اطاق باشد. هنگامی که طرح بر روی کاغذ شطرنجی کامل شد جای هر گره به وسیله نقطه گذاری چهارخانه های کوچک که خطهای طرح از آن می گذرند تعیین می شود. سپس طرح را رنگ می کنند و به قطعات افقی می برند و به روی مقوا می چسبانند و آن را جلا می دهند. استاد قالیباف از روی این نقشه کار می کند و در ضمن نقشه را برای شاگردان خود می خواند. با این که بین یک جفت دستگاه یا دار که آنها را پشت به پشت هم قرار داده اند زانو می زند و نقشه را برای بافندگانی که پشت هر دو دستگاه نشسته اند می خواند و در ضمن با نگاه کردن به پشت قالی ها اشتباهات آنها را تصحیح می کند (از این نظر است که در ایران قالی ها و قالبچه ها را اغلب جفت می بافند، چون یک استاد کار و یک نقشه برای هر دو قالی کافی است).
ممکن است این پرسش پیش آید که چرا در شهرها این روش که این قدر مصنوعی به نظر می آید معمول شده است؟ این پرسش در فصل پنجم تحت عنوان «توضیحاتی درباره طرح به طور کامل مورد بحث قرار خواهد گرفت، ولی عجالت می توان گفت که راه دیگری وجود ندارد. طرحهایی را که با خطوط گردان پیچیده تهیه شده است نمی توان به مورد اجرا در آورد مگر این که ابتدا بر روی کاغذهای شطرنجی رسم شود و تهیه چنین
(صفحه 34)
نقشه هایی فقط از طراحان و رسامان ماهر و استاد که در کارگاه های شهری کار می کنند بر می آید. در بعضی نقاط و هندوستان روش عجیب تری به کار می برند: سرتاسر قالی مانند کتاب نقطه به نقطه توسط شخصی که به او نویسنده تعلیم می گویند نوشته می شود و بعد یک نفر خواننده آن را برای قالیبافان می خواند، خواننده و بافنده هیح یک از طرحی که به وجود خواهد آمد کوچکترین اطلاعی ندارند. در هندوستان کتابخانه های کاملی از این قبیل کتاب ها تشکیل شده است و دو سر قالی را پس از تمام شدن توسط باریکه ای از گلیم به اصطلاح سردوز می کنند. این حاشیه یا گلیم به این طریق بافته می شود که مثل پارچه پود را در تارها به جلو و عقب می برند. در انتهای گلیم سر تارها را صاف و مرتب می کنند و سپس آن را گره می زنند و به این ترتیب ریشه با سر ریشه قالی را درست می کنند
انجام لواردوزی در کناره قالی بوسیله گذرانیدن یک پود را پشمی اضافی از زیر و روی چند تار آخر دو طرف قالی (روی گره های زده شده ) صورت می گیرد.
(که قالیبافان عشایر نیز قسمتی از آن را تشکیل می دهند) و رقاليبافان شهری و یا نیمه شهری. در بین طبقه اخیرالذکر باید بافندگان قصباتی را که در نزدیکی شهرها واقع شده اند و قالی و قاليچه هایی نظیر آنچه در شهرها بافته می شود تهیه می کنند، نیز نام برد. این قبیل قالیبافان معمولا تحت نظر یک بازرگان شهرنشین کار می کنند.
روش بافندگی که مورد استفاده مردم شهری و روستایی است در اصل یکی است. اولین کار کشیدن تار قالی است می توان آن را مستقیما بر روی دستگاه و یا دار کشید و یا این که ممکن است (همان طور که در تصویر ۱۵ نشان داده شد) اول آن را آماده و بعد در محل مخصوص نصب کرد. معمول این است که تیرهای دستگاه یا دار را به دو بخش مساوی تقسیم می کنند و به میزان کافی چله در هر قسمت می کشند. به این ترتیب در هر یک از این دو بخش میزان کافی و مساوی از گره های افقی به دست خواهد آمد. از عمل بافندگی شامل بستن یک رشته رنگی به یک جفت تار با چله در سرتاسر عرض قالی مطابق با نقشه ای است که برای آن قالی در نظر گرفته شده است و گذرانیدن دو یا سه پود بالای یک ردیف گره به طوری که پود داخل تار و سپس از آن خارج شود (باید مراقب بود که پس از گذشتن از یک پود به اصطلاح تارها را رد داد)، شانه زدن پودها به وسیله شانه به طوری که کاملا در جای خود قرار گیرند و سرانجام مرتب کردن انتهای نخ ها به عرض قالی به وسیله مقراض. این عملیات آنقدر تکرار می شود تا قالی تمام شود.
تا این جا روش هایی که مردم روستا و قاليبافان شهری اتخاذ می کنند یکسان است، ولی در زمینه تهیه طرح قالی روش آنها اختلاف پیدا می کند. چون قالیبافان روستایی یا از طرحی که در زمان طفولیت از مادر خود یاد گرفته اند استفاده می کنند (که او نیز به همان طریق از مادرش کسب کرده است و یا اینکه به طور خیالی و تصوری از اشکالی که خاص قصبه و یا قبیله خود آنها است طرحی می سازند. در حالی که قالیباف شهری یا نیمه شهری از طراحی چیزی نمیداند و برای این کار قطعه ای از نقشه قالی را که به روی یک کاغذ شطرنجی کشیده اند به او می دهند تا از روی آن کار کند.
طرحهایی که بر روی کاغذ شطرنجی رسم می شود معمولا به اندازه خود قالی و یا تقریبا به همان اندازه است، به طوری که (اگر طرحها تکراری نباشد) ممکن است به بزرگی یک اطاق باشد. هنگامی که طرح بر روی کاغذ شطرنجی کامل شد جای هر گره به وسیله نقطه گذاری چهارخانه های کوچک که خطهای طرح از آن می گذرند تعیین می شود. سپس طرح را رنگ می کنند و به قطعات افقی می برند و به روی مقوا می چسبانند و آن را جلا می دهند. استاد قالیباف از روی این نقشه کار می کند و در ضمن نقشه را برای شاگردان خود می خواند. با این که بین یک جفت دستگاه یا دار که آنها را پشت به پشت هم قرار داده اند زانو می زند و نقشه را برای بافندگانی که پشت هر دو دستگاه نشسته اند می خواند و در ضمن با نگاه کردن به پشت قالی ها اشتباهات آنها را تصحیح می کند (از این نظر است که در ایران قالی ها و قالبچه ها را اغلب جفت می بافند، چون یک استاد کار و یک نقشه برای هر دو قالی کافی است).
ممکن است این پرسش پیش آید که چرا در شهرها این روش که این قدر مصنوعی به نظر می آید معمول شده است؟ این پرسش در فصل پنجم تحت عنوان «توضیحاتی درباره طرح به طور کامل مورد بحث قرار خواهد گرفت، ولی عجالت می توان گفت که راه دیگری وجود ندارد. طرحهایی را که با خطوط گردان پیچیده تهیه شده است نمی توان به مورد اجرا در آورد مگر این که ابتدا بر روی کاغذهای شطرنجی رسم شود و تهیه چنین
(صفحه 34)
نقشه هایی فقط از طراحان و رسامان ماهر و استاد که در کارگاه های شهری کار می کنند بر می آید. در بعضی نقاط و هندوستان روش عجیب تری به کار می برند: سرتاسر قالی مانند کتاب نقطه به نقطه توسط شخصی که به او نویسنده تعلیم می گویند نوشته می شود و بعد یک نفر خواننده آن را برای قالیبافان می خواند، خواننده و بافنده هیح یک از طرحی که به وجود خواهد آمد کوچکترین اطلاعی ندارند. در هندوستان کتابخانه های کاملی از این قبیل کتاب ها تشکیل شده است و دو سر قالی را پس از تمام شدن توسط باریکه ای از گلیم به اصطلاح سردوز می کنند. این حاشیه یا گلیم به این طریق بافته می شود که مثل پارچه پود را در تارها به جلو و عقب می برند. در انتهای گلیم سر تارها را صاف و مرتب می کنند و سپس آن را گره می زنند و به این ترتیب ریشه با سر ریشه قالی را درست می کنند
انجام لواردوزی در کناره قالی بوسیله گذرانیدن یک پود را پشمی اضافی از زیر و روی چند تار آخر دو طرف قالی (روی گره های زده شده ) صورت می گیرد.
اطلاعات منبع:
کتاب قالی ایران
مولف: سسیل ادواردز
مترجم: مهین دخت صبا
ناشر: فرهنگسرا
چاپ دوم: 1370
صفحات نقل شده: 33 تا 34
