قالیبافی در تونس
صنعت فرش دستباف
منبع:واعظی،حمیده،جغرافیای فرش دستباف،کرمان،انتشارات خدمات فرهنگی کرمان،1382،صفحه 38
«تونس با توجه به وضعیت جغرافیایی آن از کشورهایی است که از گذشته دور دارای صنعت فرش بافی بوده است وقدمت این هنر و حرفه در آنجا به عهد ترکان عثمانی می رسد»
قیروان پایتخت قدیمی این سرزمین از مراکز مهم تولید فرش بوده واکنون نیز این صنعت در آن رواج دارد.از شروع بافندگی در تونس شواهد مستندی در دست نیست اما به احتمال قوی بربرها پیش از نفوذ فرهنگ های خارجی بافندگی می کردند.مدت هاست که تعاونی های صنایع دستی وبافندگی در این کشورها سازمان یافته است.بافندگی تعاونی،خصیصه منحصر به فرد گلیم های شمال آفریقا را از بین برده و تولید انبوه کنترل کیفیت وخلاقیت های فردی را ازنساجی تونس حذف کرده است. از زمان استقلال تونس،تحولات عظیمی در این کشور روی داده است.صنعتی شدن و واردات انبوه،فنون بافندگی و دست بافت های قبیله ای را از عرصه تولید ناپدید کرده است.درتونس گلیم بافت ها را معمولا با پشم وبه شیوه های گلیم بافت متصل،بافت پود رو و یکدست می بافند.قسمت مهمی از تولید فرش تونس تا مرحله صادرات وفروش زیر نظر وکنترل کیفی اداره ملی صنایع دستیOffice Nationalde Lartisonatاین کشور انجام می شود و بقیه از طریق بخش خصوصی فراهم می گردد.
مواد اولیه
«تونس از لحاظ مواد اولیه مورد نیاز در صنعت فرش به ویژه پشم کمبود دارد،پشم داخلی ضمنا نا مرغوب می باشد وهمین امر با وجود علاقمندی عامه به توسعه فرش بافی مانع بزرگی در این راه است.این کشور پشم مرغوب مورد نیاز خود را از فرانسه،زلاندنو وانگلستان وارد می کند».
«اخیرا نخ های ابریشم نما والیاف مصنوعی نیز به بافت این گلیم ها راه یافته است.موی شتر وبز را در بهار می چینند واستفاده می کنند.هم چنین پنبه از مواد اولیه مرسوم در گلیم بافی تونس است که در گذشته جز تولیدات این کشور محسوب می شد ولی در حال حاضر از اقلام وارداتی کشور تونس می باشد».
رنگ
از نطر رنگ آمیزی،این کشور در گذشته از رنگ های طبیعی با روش ها ومراسم نیمه مذهبی استفاده می کرده ومنابع آن به وفور موجود بوده است.به عنوان مثال برای تهیه رنگ قرمز از حشره ای با نام قرمز دانه که بر روی درخت بلوط در شمال تونس زندگی می کند،استفاده می کردند.هم چنین مواد طبیعی مثل لاجورد،حنا،روناس،پوست انار،پوست گردو،پوست درخت زیرفون وحشی برای رنگ قهوه ای به وفور در دسترس است.اما در حال حاضر با ورود رنگ های شیمیایی که به سهولت به کار می رود،رنگ های طبیعی گران قیمت به دست فراموشی سپرده شده است.البته رنگ رزی با رنگ های طبیعی همیشه نتیجه مطلوبی به بار نمی آورد زیرا دستور العمل ها صرفا به صورت شفاهی از مادر به دختر واز پدر به پسر منتقل شده است ومقیاس هایی چون مدت زمان رنگرزی به دقت در خاطر نمی ماند.جای بسی تعجب نیست که مراسم رنگرزی همیشه با نوعی آیین ورسوم خاصی همراه بوده است.
طرح
طرح فرش تونس الهام گرفته از نقش های آذربایجانی است و اغلب نقش قدیمی قیروان دارد.
«همچنین نقش ونگاره های این کشور شامل اجسام و وسایل روزمره بسیار گوناگونی نظیر فانوس،شانه،دیگ،کفش و زیوآلات است.مواد غذایی شامل حبوبات،شیرینی جات،وانواع نان،نقوش حیواناتی چون ماهی،شتر غزال،مار و عقرب،نگاره های قبیله ای مثل تقلید از نقوش کاشی مساجد در این گلیم ها مشاهده می شود.این نقوش پیوسته دارای کیفیت نمادین است با این همه امروز در کارگاههای تعاونی بافنده ها صرفا از نقوش بافندگی رسمی روی کاغذ استفاده می کنند».
انواع بافت
زنان و دختران بیش از سایر گروه های اجتماعی در این کشور به کار بافت قالی اشتغال دارند.نوع گره قالی تونس متقارن(ترکی)است واغلب رنگ های مورد استفاده در فرش این کشور شیمیایی است.
اندازه قالی های بافت تونس معمولا کوچک پارچه و از3*5/1متر تا4*3متر می باشد وقالیچه ها اکثرا از 40/1*70/0 سانتی متر تا40/2*70/1 سانتی متر بافته می شود. رج شمار این فرش ها بین 50 به بالا می باشد.
مناطق بافندگی
بافندگی در کشور تونس در نقاط مختلفی صورت می گیرد.یکی از این مناطق قفصه نام دارد و دیگری سیدی بوزید است.
قفصه دارای گلیم هایی به شیوه بافت متصل،با نقش ردیف هایی از شتر یا انسان می باشد و در بین ردیف ها،نقش های هندسی با نوارهایی با بافت یکدست و رنگی متضاد قرار دارد.برخی از این گلیم ها دارای ترنج های شطرنجی و حاشیه هایی با طرح قیقاج چپ و راست است که با رنگ های شاد و تند تزیین و در اثر تابش نور رنگ می بازند.
بافت گلیم های،مانند روانداز است و برای زیر انداز و فرش مناسب نیست و در این منطقه زنان گلیم ها را برای مصارف بازرگانی می بافند.
در منطقه سیدی بوزید طرح گلیم ها،از گلیم های مناطق دیگر بارزتر واغلب برای مصارف شخصی بافته می شود.طرح ها را به شیوه گلیم باف متصل و یکدست می بافند و با ترنج هایی مواج بر زمینه ای ساده تزیین می کنند.
قیروان پایتخت قدیمی این سرزمین از مراکز مهم تولید فرش بوده واکنون نیز این صنعت در آن رواج دارد.از شروع بافندگی در تونس شواهد مستندی در دست نیست اما به احتمال قوی بربرها پیش از نفوذ فرهنگ های خارجی بافندگی می کردند.مدت هاست که تعاونی های صنایع دستی وبافندگی در این کشورها سازمان یافته است.بافندگی تعاونی،خصیصه منحصر به فرد گلیم های شمال آفریقا را از بین برده و تولید انبوه کنترل کیفیت وخلاقیت های فردی را ازنساجی تونس حذف کرده است. از زمان استقلال تونس،تحولات عظیمی در این کشور روی داده است.صنعتی شدن و واردات انبوه،فنون بافندگی و دست بافت های قبیله ای را از عرصه تولید ناپدید کرده است.درتونس گلیم بافت ها را معمولا با پشم وبه شیوه های گلیم بافت متصل،بافت پود رو و یکدست می بافند.قسمت مهمی از تولید فرش تونس تا مرحله صادرات وفروش زیر نظر وکنترل کیفی اداره ملی صنایع دستیOffice Nationalde Lartisonatاین کشور انجام می شود و بقیه از طریق بخش خصوصی فراهم می گردد.
مواد اولیه
«تونس از لحاظ مواد اولیه مورد نیاز در صنعت فرش به ویژه پشم کمبود دارد،پشم داخلی ضمنا نا مرغوب می باشد وهمین امر با وجود علاقمندی عامه به توسعه فرش بافی مانع بزرگی در این راه است.این کشور پشم مرغوب مورد نیاز خود را از فرانسه،زلاندنو وانگلستان وارد می کند».
«اخیرا نخ های ابریشم نما والیاف مصنوعی نیز به بافت این گلیم ها راه یافته است.موی شتر وبز را در بهار می چینند واستفاده می کنند.هم چنین پنبه از مواد اولیه مرسوم در گلیم بافی تونس است که در گذشته جز تولیدات این کشور محسوب می شد ولی در حال حاضر از اقلام وارداتی کشور تونس می باشد».
رنگ
از نطر رنگ آمیزی،این کشور در گذشته از رنگ های طبیعی با روش ها ومراسم نیمه مذهبی استفاده می کرده ومنابع آن به وفور موجود بوده است.به عنوان مثال برای تهیه رنگ قرمز از حشره ای با نام قرمز دانه که بر روی درخت بلوط در شمال تونس زندگی می کند،استفاده می کردند.هم چنین مواد طبیعی مثل لاجورد،حنا،روناس،پوست انار،پوست گردو،پوست درخت زیرفون وحشی برای رنگ قهوه ای به وفور در دسترس است.اما در حال حاضر با ورود رنگ های شیمیایی که به سهولت به کار می رود،رنگ های طبیعی گران قیمت به دست فراموشی سپرده شده است.البته رنگ رزی با رنگ های طبیعی همیشه نتیجه مطلوبی به بار نمی آورد زیرا دستور العمل ها صرفا به صورت شفاهی از مادر به دختر واز پدر به پسر منتقل شده است ومقیاس هایی چون مدت زمان رنگرزی به دقت در خاطر نمی ماند.جای بسی تعجب نیست که مراسم رنگرزی همیشه با نوعی آیین ورسوم خاصی همراه بوده است.
طرح
طرح فرش تونس الهام گرفته از نقش های آذربایجانی است و اغلب نقش قدیمی قیروان دارد.
«همچنین نقش ونگاره های این کشور شامل اجسام و وسایل روزمره بسیار گوناگونی نظیر فانوس،شانه،دیگ،کفش و زیوآلات است.مواد غذایی شامل حبوبات،شیرینی جات،وانواع نان،نقوش حیواناتی چون ماهی،شتر غزال،مار و عقرب،نگاره های قبیله ای مثل تقلید از نقوش کاشی مساجد در این گلیم ها مشاهده می شود.این نقوش پیوسته دارای کیفیت نمادین است با این همه امروز در کارگاههای تعاونی بافنده ها صرفا از نقوش بافندگی رسمی روی کاغذ استفاده می کنند».
انواع بافت
زنان و دختران بیش از سایر گروه های اجتماعی در این کشور به کار بافت قالی اشتغال دارند.نوع گره قالی تونس متقارن(ترکی)است واغلب رنگ های مورد استفاده در فرش این کشور شیمیایی است.
اندازه قالی های بافت تونس معمولا کوچک پارچه و از3*5/1متر تا4*3متر می باشد وقالیچه ها اکثرا از 40/1*70/0 سانتی متر تا40/2*70/1 سانتی متر بافته می شود. رج شمار این فرش ها بین 50 به بالا می باشد.
مناطق بافندگی
بافندگی در کشور تونس در نقاط مختلفی صورت می گیرد.یکی از این مناطق قفصه نام دارد و دیگری سیدی بوزید است.
قفصه دارای گلیم هایی به شیوه بافت متصل،با نقش ردیف هایی از شتر یا انسان می باشد و در بین ردیف ها،نقش های هندسی با نوارهایی با بافت یکدست و رنگی متضاد قرار دارد.برخی از این گلیم ها دارای ترنج های شطرنجی و حاشیه هایی با طرح قیقاج چپ و راست است که با رنگ های شاد و تند تزیین و در اثر تابش نور رنگ می بازند.
بافت گلیم های،مانند روانداز است و برای زیر انداز و فرش مناسب نیست و در این منطقه زنان گلیم ها را برای مصارف بازرگانی می بافند.
در منطقه سیدی بوزید طرح گلیم ها،از گلیم های مناطق دیگر بارزتر واغلب برای مصارف شخصی بافته می شود.طرح ها را به شیوه گلیم باف متصل و یکدست می بافند و با ترنج هایی مواج بر زمینه ای ساده تزیین می کنند.
منبع:واعظی،حمیده،جغرافیای فرش دستباف،کرمان،انتشارات خدمات فرهنگی کرمان،1382،صفحه 38