در دوره ی صفویه هنرهای معماری ، کاشی کاری ، نقاشی ، خطاطی ، تذهیب و قالی بافی به حد کمال و درخشش خود رسیدند. در این دوره هنرمندان ایرانی به خلق آثاری آن چنان دل انگیز و زیبا پرداختند که هرگز همتایی برای آن پیدا نشد . طرح های قالی از خلاقیت و نبوغ هنرمندان این عصر چنان بارور می شوند که پس از گذشت چند صد سال هنوز مورد تقلید بوده و با همه کوششی که برای گشودن راهی به فراسوی چارچوبه ی هنری این دوران معمول گردیده جز در تعدادی معدود توفیق چندانی نصیب طراحان نقش قالی نگردیده ، گویی تمام نگاره ها و نقوش ممکن از پیش به دست این هنرمندان چیره دست طرح و تکمیل شده است . قالی بافان این دوره با استفاده از این طرح ها در حدود 1500 تخته قالی و قالیچه از خود باقی می گذارند که برخی از آنها به صورت شاهکارهای مسلم قالی بافی دنیا ثبت می شوند . در این دوره قالی بافی از حالت یک پیشه روستایی و چادر نشینی به مقام یک حرفه ی با اهمیت در کارگاه های شهری تغییر موضع داده و تجارت و صدور آن به کشور های اروپایی شروع می شود.
در سفرنامه « تاورنیه »[J.B TAVERNIER] و « شاردن » [SIR JOHN CHARDIN]و سایر کسانی که در آن موقع از ایران دیدن کرده اند به پیشرفت قالی بافی و مراکز متعدد بافت فرش در شهرهای اصفهان ، کاشان ، تبریز و کرمان اشارات فراوان شده است .
فرش های بافته شده در دوره صفوی را بر اساس طرح های آنها در گروه های زیر طبقه بندی می کنند . ترنج دار ، گلدانی ، شکارگاه ، گلدار هراتی ، درخت و بوته ، باغی و لهستانی.

کرباس،پارچه ساده و بدون نقشی است که با استفاده از نخ پنبه یی به عنوان تار و پود بافته می شود و از آن به دلیل ارزنی قیمت بیشتر برای بسته بندی کالا،لایه ی لباس،آستری کفش و قاب دستمال جهت نظافت اتومبیل و ماشین آلات مختلف استفاده می شود.
این نوع پارچه بیشتر در شهر یزد و بر روی دستگاه های دو وردی و با عرض حدود 70 سانتیمتر و طول 80 متر بافته می شود.

اُرمک،نوعی پارچه ی دستباف است که به طور معمول بر روی دستگاه های چهار وردی بافندگی،در شهر یزد تولید می شود و به مصرف تهیه و دوخت روپوش مدرسه ی دختران می رسد.
اُرمک،معمولا به عرض 75 تا 90 سانتیمتر و طول 25 متر و در طرح های ساده،پیچازی و راه راه بافته می شود و تار آن را نخ ابریشم مصنوعی که در اصطلاح محلی مرسریزه می گویند،تشکیل می دهد و از نخ پنبه یی نمره 2 یک لا برای پود پارچه استفاده می شود.
تولید و مصرف این نوع پارچه در سال های نه چندان دور به مراتب بیش از زمان حال مرسوم و متداول بود ولی اکنون در حّد محدودی تولید و عرضه می شود.

فرش دستباف با چرخش سرانگشت هنرمندان و عبور نخ‌های ابریشمی و پشمی از میان تار و پودهای دار قالی خلق می‌شود، می‌توان بیان کرد قلب تپنده فرهنگ ایران در فرش دستباف می‌تپد و به عنوان نماد معرفی هنر کشور محسوب می‌شود.

کشور ایران به دلیل دارا بودن قدمت در عرصه این هنر، کیفیت طرح‌ها و نقش‌ها از قطب‌های مهم در بازار فرش است که عاملی برای تعامل ایران با جوامع دیگر به وجود آورده است.

قدمت قالیبافی در قم به زمان روستاییان و عشایر بازمی‌گردد، ولی با شیوه کنونی قالیبافی حدود 80 سال قدمت دارد که از قم به روستاهای پیرامون آن گسترش پیدا کرده، به تدریج قالیبافان ظرافت در نقش‌ها را با استفاده از ابریشم به منصه ظهور رساندند و قالی‌ها با عنوان قالی‌های گل ابریشم و تمام ابریشم در ویترین بازارها ارائه شد.

ایجاد ارزش افزوده و درآمد ارزی و افزایش صادرات و رونق و توسعه زندگی روستایی را می‌توان از مزیت‌های این صنعت به شمار آورد.

350 تولیدکننده دارای پروانه فرش دستباف در استان قم وجود دارد و تا کنون حدود 27 هزار نفر موفق به دریافت کارت مهارت بافندگی شده‌اند که از این تعداد 80 درصد مشغول فعالیت هستند.

صنعت فرش به حمایت‌هایی در این عرصه نیازمند است، به طوری که اگر پشتیبانی‌های لازم از این هنر صورت نگیرد، بازارهای رقیب میدان خودنمایی را پیدا می‌کنند و گوی سبقت از فرش قم را می‌ربایند و این امر سبب پسرفت و محرومیت این هنر از بازارهای جهانی می‌شود.

ابوالفضل رجبیان، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرش استان قم با بیان اینکه بازار فرش از رونق پیشین برخوردار نیست و حالت رکود دارد، عنوان می‌کند: صادرات فرش نیز دارای وضعیت رکود است و وضعیت خوبی ندارد، هنوز انتظار مورد نظر از پسا برجام به نتیجه نرسیده است.

به گفته وی، صادرات کنونی حالت انبارگردانی دارد، ممکن است از کشور صادر شود ولی در آن طرف مرزها در انبارها نگهداری می‌شود.

رجبیان به عنوان یکی از صادرکنندگان با بیان اینکه فرش تمام ابریشم قم در سطح کشور و جهان منحصر به فرد است، خاطرنشان می‌کند: کسانی برای خریداری این کالا مراجعه می‌کنند که سایر نیازهای ضروری خود را برآورده کرده باشند، بنابراین افراد باید شرایط، وضعیت اقتصادی و قدرت خرید داشته باشند.

وی می‌گوید: اکنون اکثریت کالاها در حالت رکود هستند، یک فاکتور مهم برای صادرات تعامل با کشورها است، اکنون در کشورهای عربی، یمن و سوریه جنگ است و با کشورهای حوزه خلیج فارس روابط خوبی وجود ندارد، این امر اثرات مستقیم بر صادرات فرش دستباف بر جای می‌گذارند.

رجبیان تبلیغات در بازارهای هدف را مورد توجه قرار می‌دهد و می‌افزاید: حمایت دولت در زمینه تبلیغات نیاز است، باید در نظر داشت مصداق اقتصاد مقاومتی تولید فرش دستباف است، با نصب یک دار قالی اشتغال‌زایی مستقیم و مشاغل جانبی فراهم می‌شود.

اشتغال مستقیم و غیر مستقیم از مزیت‌های فرش دستباف است که صادرکنندگان، طراحان و نقاشان، رفوگرها، رنگرزها، پرداخت کارها، فروشندگان مواد اولیه، فروشندگان دار، ابزار قالی و نقشه قالی و قالیشویی‌ها هر یک دستی بر این کار در خانواده فرش دارند که سهم زیادی در رونق اقتصاد استان را به خود اختصاص می‌دهد و از صادرات غیر نفتی محسوب می‌شود.

رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرش استان قم با بیان اینکه حدود 60 تا 70 صادرکننده در قم وجود دارد، می‌گوید: 70 تا 80 درصد ارزش فرش دستباف به تولیدکننده تعلق می‌گیرد، اینگونه نیست که بیشتر سود به صادرکننده تعلق گیرد، بلکه این واحدها مانند زنجیر به یکدیگر متصل هستند.

با وجود رقیبانی مانند تبریز، اصفهان و نائین همچنان فرش قم از نظر کیفیت و رنگ‌آمیزی در سطح بازارهای جهان یکه تازی می‌کند و در اوج قله هنر ایستاده، از نظر استادکاران تخصص این هنر در استان قم است.

وی با اشاره به میزان صادرات فرش قم نسبت به کشور تصریح کرد: میزان صادرات فرش قم 15 تا 20 درصد صادرات کل کشور را تشکیل می‌دهد.

رضا بلندیان، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان، فروشندگان و بافندگان فرش دستباف استان قم با اشاره به وضعیت ضعیف صادرات فرش ابریشم می‌گوید: سال به سال آمارهای صادرات فرش کاهش پیدا کرده به دلیل نبود امنیت در کشورهای منطقه که وضعیت اقتصادی خوبی ندارند، استقبال کمی در زمینه خرید فرش ابریشم صورت می‌گیرد.

به کارگیری تکنیک و نظم از مواردی است که در قالی‌های قم خودنمایی می‌کند و سبک فرش قم، هماهنگی نقوش و رنگ‌آمیزی کم‌نظیر را به خود اختصاص داده ولی در این زمینه خلأهایی در قالی‌های کاشان، تهران و کرمان وجود دارد.

بافندگان قمی خالق طرح‌های اسلیمی، ختایی، لچک، ترنجدار، کومه‌ای(درختی، حیوانی، بوته‌ای) و شاه عباسی، گل فرنگ و شکارگاهی هستند.

در مراحل ابتدایی فرش قم دارای چهار تا 6 رنگ بود، ولی تنوع رنگ در تکامل فرش برای خود جای باز کرد و اکنون بافندگان 16 رنگ لاکی روشن و تیره، سرمه‌ای، کرم روشن و تیره، نخودی، بژ، قهوه‌ای سوخته و روشن، آبی روشن و سیر، مشکی، خاکی، طلایی و مسی روی اثر خود می‌پاشند.

تولیدکنندگان قمی تلاش می‌کنند متناسب با سلیقه بازار هدف فرش تولید کنند و رنگ و کیفیت بافت را در نظر داشته باشند ولی متاسفانه رکود بازار در صنعت فرش تأثیرگذار بوده است.

یکی از تولیدکنندگان فرش دستباف از حمایت نکردن دولت از فرش دستباف گلایه می‌کند و می‌افزاید: هنوز بسته حمایتی تعریف شده بانکی برای تولیدکننده وجود ندارد، بودجه‌ای در این زمینه اختصاصی ندادند، بنابراین اوضاع خوبی مشاهده نمی‌شود.

بیمه بافندگان هر چند تاحدودی دلگرمی را به خانواده قالبیافان برگرداند، ولی تعداد زیادی از بافندگان به دلیل بازنشسته بودن و نداشتن توانایی جسمی در بافت قالی به دلیل کهولت سن نتوانستند از بیمه بافندگی استفاده کنند و این بیمه نتوانست آنچنان که باید و شاید بافندگان را دلگرم کند.

پای درد و دل هر یک از بافندگان قالی که با سرانگشت خود نقش و هنر را در میان تار و پودها می‌آفرینند، می‌نشینی از کاهش دستمزد گلایه دارند، زیرا با توجه به رکود بازار و فروش، تولیدکنندگان مجبور شدند هزینه‌ها را کاهش دهند، بنابراین کاهش دستمزد قالیبافان سبب شده این افراد ترجیح دهند، در مشاغل دیگر کار کنند.

مالزی، کویت، قطر، فرانسه، عربستان، عراق، سنگاپور، ژاپن، چین، ترکمنستان، بحرین، ایتالیا، امارت متحده عربی و آلمان بیشترین صادرات فرش را از استان قم پذیرا هستند.

باید هر چه سریع‌تر برای هنر فرش دستباف فکری شود، تا کوله‌بار تجربه هنرمندان این عرصه بدون استفاده در گوشه‌ای قرار نگیرد و خاک نخورد.

در این حوزه می‌توان از تأمین مواد اولیه، شناسایی بازارهای جدید و توسعه بازارهای هدف و ارتقای مهارت نیروی انسانی استفاده کرد.

برگزاری مسابقات، برطرف کردن نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت این بخش و دوره‌های آموزشی برای ارتقای مهارت‌های منابع انسانی از جمله داروهای مسکن برای تسکین درد فرش دستباف است ولی درمان محسوب نمی‌شود

معاون بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کرمان با اشاره به اینکه صادارت فرش کرمان از طریق گمرکات استان های دیگر بخصوص گمرکات غرب تهران صورت می گیرد اذعان کرد: بر اساس برآوردهای انجام شده و پرسش از صادر کنندگان فعال فرش در استان کرمان و جمع آوری اطلاعات و همچنین اظهارات کارشناسان ارزیاب گمرکات ایران، صادارت فرش کرمان به بیش از 60 میلیون دلار رسیده است.

"مصطفی زریسفی" در جلسه کارگروه انتخاب صادر کننده نمونه استانی گفت: تعداد 27 شرکت از طریق سامانه برای انتخاب واحد نمونه صادرکننده استانی ثبت نام کردند که بیشتر متقاضیان در زمینه صادارت خشکبار (پسته) فعالیت می کنند و خوشبختانه اختیارات استان در زمینه برگزاری انتخاب صادر کننده نمونه افزایش پیدا کرده است.

معاون بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کرمان بیان کرد: میزان صادرات از طریق گمرکات استان کرمان در پنج ماه گذشته 398 میلیون دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل از رشد بالایی برخوردار شده است.

وی با بیان اینکه در سال های اخیر بیش از 90 درصد صادرات استان مربوط به محصولات پسته بوده است اظهار داشت: ترکیب صادرات استان تغییر کرده و اکنون صادرات حوزه صنعت و معدن استان کرمان بیش از 49 درصد از کل سهم صادارت استان را به خود اختصاص داده است.

وی هدف تعیین شده صادارت استان کرمان در برنامه اقتصاد مقاومتی معادل یک میلیارد و 169 میلیون دلار عنوان کرد و افزود: با توجه به اینکه عمده صادارت استان کرمان در شش ماه دوم سال انجام می شود این هدف تعیین شده در برنامه صددرصد محقق خواهد شد.

زریسفی با اشاره به اینکه صادارت فرش کرمان از طریق گمرکات استان های دیگر بخصوص گمرکات غرب تهران صورت می گیرد اذعان کرد: بر اساس برآوردهای انجام شده و پرسش از صادر کنندگان فعال فرش در استان کرمان و جمع آوری اطلاعات و همچنین اظهارات کارشناسان ارزیاب گمرکات ایران، صادارت فرش کرمان به بیش از 60 میلیون دلار رسیده است.

معاون بازرگانی و توسعه تجارت سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کرمان، سهم استان کرمان از صادارت فرش کشور را بر اساس برآوردهای انجام شده حدود 12 درصد دانست و گفت: نگاه دنیا به سمت خرید فرش های تولید کرمان رفته است و دو فرش از کرمان در حراجی کریستی لندن و نیویورک به ارزش بیش از 40 میلیون دلار به فروش رفته اند.

به گزارش ایسنا، در این نشست تعیین شد تا تعداد 15 شرکت از بین ثبت نام کنندگان بر اساس معیارهای لازم به عنوان صادرکننده نمونه استانی در روز بزرگداشت صادارت معرفی و از آنها تقدیر و تجلیل به عمل می آید.

29 مهر ماه به عنوان رو ملی صادارت نامگذاری شده است که در همین ارتباط مراسم ویژه ای در سالن اجلاس سران در تهران برگزار و از صادرکنندگان نمونه کشوری تقدیر و تجلیل به عمل می آید.

کارآفرین و صادرکننده برتر فرش ایران به عنوان سرمایه‌گذار اصلی ساخت نخستین هتل طرح کشتی جهان با انتقاد از دولتی‌ها که توجه بیش از حد به تولیدات «سایپا و ایران خودرو» دارند، گفت: می‌توان با توسعه فرشبافی مشکل عمده بیکاری در کشور را ریشه کن کرد.

احد عظیم زاده با اشاره به بیکاری بسیار در کشور و نقش کارآفرینان در اشتغالزایی که متاسفانه دولتی‌ها از آنان حمایت نمی‌کنند، اظهار داشت: به فرموده رهبر معظم انقلاب، «حمایت از تولید» حمایت از صادرات و فرهنگ ایرانی است. مثلاً در حوزه فرش که این کالا یک سند ملی است باید بیش از این حمایت شود.
وی ادامه داد: متاسفانه دولت در این زمینه‌ها حمایت نمی‌کند، چندی قبل آقای پزشکیان - نایب رئیس مجلس و وزیر اسبق بهداشت در نمایشگاه ما حضور یافتند، به وی عرض کردم: الان یک خطری صنعت فرش را تهدید می‌کند و اگر 50 درصد ریزش کند تولید کننده فرش می‌شود یک میلیون نفر! و شما (دولتی‌ها) تمام فکرتان را گذاشتید روی ایران خودرو و سایپا؛ کما اینکه آن هم تولید کشور است و اشکالی هم ندارد ولی باید روی صنعت ملی (فرش) وقت بگذارید که آقای پزشکیان قول داد با تعدادی از مسئولان و اتحادیه فرش جلسه ای گذاشته شود تا بلکه گوشه ای از این مشکلات را بتوانیم حل کنیم.
عظیم زاده گفت: ما 3 سال پیش طبق آمار، 2 میلیون و 150 هزار نفر بافنده فرش داشتیم، حالا 5 هزار نفر کم یا زیاد، نمی‌دانم در این سه سال چقدر اُفت کرده است، حالا هر نفر دو فرزند و یک زن داشته باشد، این تعداد می‌شود 8 تا 9 میلیون نفر. یعنی یک دهم کشور از صنعت فرش امرار معاش می‌کنند ولی از این صنعت هیچ حمایتی نمی‌شود، الان در کشور ما خود آمار دولت می‌گوید 11 درصد بیکار داریم که می‌شود 9 تا 10 میلیون نفر، که معتقدم این آمار درست نیست، بنده با صراحت می‌گویم شاید 15 درصد بیکار داشته باشیم که آمار 13 میلیون نفر بیکار در کشور می‌شود.
کارآفرین و صادر کننده برتر فرش ایران به عنوان سرمایه‌گذار اصلی ساخت نخستین هتل طرح کشتی جهان در ادامه گلایه‌های خود به دولتی‌ها بیان داشت: می‌روند یک وام‌هایی می‌دهند به بعضی تعاونی‌ها که این‌ها اصلاً کار خود را بلد نیستند، در حالیکه مرکز ملی فرش هم باید خیلی قوی تر از وضعیت کنونی حرکت کند، کما اینکه فعالان مرکز ملی فرش همه دوست‌های خوب بنده هستند و بسیار زحمت کشیدند ولی باید کسانی باشند که از 0 تا 100 این حوزه را بشناسد، ما الان در اتحادیه فرش 11 نفر هستیم که کمترین سن 50 سال و تقریباً تا 70 ساله داریم و همه 50 تا 70 سال است که در این صنعت (فرش) فعال هستند، آنها همه پیشکسوت، محترم و معتبرند.
عظیم زاده ادامه داد: چرا در کشور به بنده که کارآفرین و صادر کننده برتر ایران هستم و توانایی دارم هزاران نفر را مشغول به کار کنم حمایت نمی‌شوم ولی می‌روند به برخی افراد کلاهبردار و خلافکار وام‌های کلان می‌دهند، البته پاسخ آن مشخص است، چون بنده «عظیم زاده» حق حساب نمی‌دهم. ولی یک مسئول نمی‌آید بپرسد چرا به این کارآفرین و صادر کننده برتر بدون حق حساب وام نمی‌دهند، بنده از دولتمردان تقاضا دارم کسانی که سالم کار می‌کنند حمایت شوند چرا به بنده وام گردشگری نمی‌رسد. وام نمی‌دهند و هزار بهانه می‌آورند، چون بنده حق حساب نمی‌دهم.
وی همچنین با تاکید بر حمایت دولت از سرمایه‌گذاران داخلی و با گلایه از بی‌مهری نسبت به اشتغالزایی کارآفرینان و انتقاد از بانکداری کشور بیان داشت: دولت همانطور که از سرمایه‌گذاران خارجی حمایت می‌کند باید از سرمایه‌گذار داخلی نیز به خصوص در عرصه گردشگری حمایت کند، از جمله می‌تواند وام‌های کم بهره در اختیار سرمایه‌گذاران و کارآفرینان داخلی قرار دهد تا معضل بیکاری در کشور کاهش یابد و واقعاً این کارآفرینان و تجار سالم هستند که می‌توانند نجاتگر اشتغال جوانان کشور باشند نه اینکه ما با حوزه‌های بانکداری مشکلات عدیده ای داشته باشیم.
کارآفرین و صادر کننده برتر فرش ایران به عنوان سرمایه‌گذار اصلی ساخت نخستین هتل طرح کشتی جهان در خاتمه خاطرنشان کرد: بنده خودم 7 سال فرش بافتم، و شب‌ها می‌رفتم "اکابر" درس می‌خواندم، چون یک بچه یتیم بودم، از زیر صفر شروع کردم و هر چه دارم از خدا دارم و خدا را دارم غم ندارم.

یکی از سبک ها ونقش های فرش ایرانی نقش بندی است که گاه با نام واگیره ای نیز خوانده می شود.در تعریف بند در فرشنامه ایران آمده است که"نگاره ای همچون حلقه رابط و پیوند که میان دو نقش و بیشتر اسلیمی به نظر می آید.بند می تواند هم نقشی هندسی باشد و هم نقشی در ردیف برگ وگل وشاخه."(رضوی،آذرپاد،142:1383) همچنین در همین کتاب در تعریف واگیره آمده است که"نگاره یا نگاره هایی از یک طرح که در نقشه معروف به واگیره(و در سراسر متن قالی)تکرار می شود.درنوش آباد کاشان به نصف حاشیه در جهت طول نیز واگیره می گویند."(همان:84)این نگاره گاهی بست نیز خوانده می شود.اما تکرار گواه بر بندی بودن نقش نیست."نگاره های که در یک طرح تکرار می شود اگر با کمک نگاره ای دیگر به هم بپیوندد آن را بندی وطرح تشکیل شده براساس نگاره بندی را،طرح بندی می گویند.در این گونه طرحها دو نیمه فرش را قرینه هم می بافند. در زمینه طرح بندی،طرح های فرعی فراوانی نقش شده است که هر یک از آنها به علت نگاره ای که در آن تکرار می شود و یا به علت شیوه ی ویژه ای که در تزیین آن به کار رفته است،اسمی خاص خود دارد مانند:بندی ترنج دار،بندی درختی،بندی سروی،بندی خوشه انگوری."(رضوی،آذرپاد،101:1383)شاید تکراری بودن این طرح دلیلی بر محبوبیت این طرح در مناطق مختلف باشد."معروفترین طرح های این گروه عبارتند از:بندی ورامین یا مینا خانی،بندی اسلیمی،بندی بازو بندی یا شیر شکری،بندی آدمکی یا ملانصر الدین،بندی کتیبه ای و بندی شاخ گوزن حیوان دار.
استفاده از این طرح تقریبا در تمامی کارگاه های قالی بافی استان های شمالی،شرقی و مرکزی ایران معمول است."(نصیری،86:1389)
به طور کلی و برطبق مطالب افسانه جاویدان فرش ایران شهرهای ورامین،تبریز،اراک،کردستان وبیجار،سنقرکرمانشاه،کاشمر،نایین وقم از تولیدکنندگان این طرح بر روی فرش هستند.همچنین در ناحیه بلوچستان به تقلید از بندی های هندی طرح هایی کار می شود.

سیر تحول نقش بندی:
شاید بتوان این نقش را تکمیل یافته ویا برگرفته از طرح های خشتی دانست که در قسمت بررسی تطبیقی این نقش وطرح خشتی در این مورد بحث خواهد شد.نمونه های اولیه نقش های واگیره ای را می توان در انواع آثار باستانی ومنسوجات برجای مانده از قرون گذشته مشاهده کرد که در این بین معماری به لحاظ وسعت کار بیشترین آثار را دارد .به عنوان مثال تعدادی از گچبری های مربوط به دامغان و تیسفون وکیش مربوط به عهد ساسانی نمونه ای از آنها هستند.
نمونه های بارز این طرح بر معماری و فرش در انواع مینیاتورهای بر جای مانده از مکاتب مخلف نقاشی ایرانی قابل مشاهده است.برای مثال در صحنه ای از گلچین اسکندر سلطان (بهرام گور در قصر هفت گنبد) مربوط به مکتب شیراز شبه فرش هایی با نقش واگیره ای دیده می شود.
در ادامه بررسی این طرح می توان نمونه آن در انواع خاتم سازی ها دید.و نقش بندی خاتم شیرازی نمونه ای از نقش های مرتبط با فرش است."خاتم به شیوه ی امروزی را می توان چنین تعریف کرد:هنر آراستن سطح چوبی اشیا کاربردی و تزینی با استفاده از مواد اولیه نظیر چوب،استخوان وفلز در قالب اشکال هندسی یا گره را خاتم گویند.زیرا خاتم مولد گره است و در اصل خاتم را می توان نوع شاه گره نامید".(ابن عباسی،286:1390)
از لحاظ سابقه تاریخی خاتم به دوران اولیه اسلامی برمی گردد.در قرون اولیه اسلامی نیز نوعی هنر تزیینی سطح یا خاتم ساده در ایران وجود داشته است."براساس شواهد موجود شاید بتوان قرن نهم هجری قمری را نقطه اوج شکوه و شکوفایی هنر خاتم در ایران دانست."(همان:288)
شبکه مربع،شبکه لوزی،شبکه مثلث وشبکه دایره،از شبکه ها و زمینه شکل گیری نقوش هندسی در هنر خاتم کاری هستند.برای مثال متداول ترین نقوش خاتم در شبکه مثلث استفاده می شوند عبارتند از نقش لانه زنبوری،شش وشمسه،شمسه لوزو...در این میان نقش لانه زنبوری در گلیم گیلان نیز دیده می شود."نقش لانه زنبوری و شش ضلعی در گلیم کاربرد بیشتری دارد.این نقش شبیه به نقش لانه شش ضلعی کندوی زنبور عسل است که درون آنها با نقوش انگشتی مانند،نقش لانه زنبوری یا نقوش خرچنگی مانند تزیین یافته است."(شاد قزوینی،8:1388) وبه نظر می رسد این نقش نیز مانند بیشتر طرحهای دیگر فرش ایرانی مسیر معماری،منسوجات،گلیم تا فرش را طی نموده باشد.
زیر مجموعه های طرح بندی:
همان طور که گفته شد زیر مجموعه های طرح بندی شامل بندی ورامین(میناخانی)،بندی اسلیمی،بندی خاتم شیرازی،بندی پیچک می شود.
بندی ورامین یا میناخانی
یکی از مشهور ترین و محبوب ترین طرح های بندی طرح ورامین یا مینا خانی است .در این نقش تکرار نقشی کوچک و مربع مانند زمینه متن فرش را پر می کند.که بندها وگل های پیوند دهنده واگیره ها،از شاخصه های آن هستند. در مورد وجه تسمیه آن گفتار متعدد است عده ای این نقش را از ابداعات آقای میناخان طراحی تبریزی وعده ای مربوط به دختر وخان زاده ای به نام مینا می دانند.حتی سسیل ادواردز هم در اینگونه وجه تسمیه ها تردید دارد و آن را از ابداعات کردها و یا اهالی ساوجبلاغ در استان البرزامروزی می داند و در قالی ایران در این باره می گوید:
"چه قدمت این طرح از هفتاد و پنجمین سال قرن نهم،یعنی هنگامی که طرح های ایرانی تحت نفوذ طراحان تبریزی قرار گرفت،بیشتر است.من معتقدم که به احتمال قوی منشاء این طرح کردستان باشد،چه غالبا در قالیهای قدیمی ساوجبلاغ و بیجار دیده می شود."(ادواردز،51:1370)
"امروزه با استفاده از طرح مینا خانی در خراسان به ویژه در کاشمر فرش هایی در اندازه های شش مترمربعی وهمچنین فرش های مربع چهارمتری به تعداد انبوه در زمینه های قرمز روشن،آبی سرمه ای ونخودی بافته می شود."(نصیری،187:1389)
در کردستان وبیجار نیز این نقش با اقبال رو به رو گشته و"نقش های میناخانی،شاه عباسی واسلیمی که در شکل های ساده منطبق با بافت درشت بکار می روند در قطعات عتیقه ای و آنتیک و قدیمی از همه بیشتر مورد استفاده قرار گرفته اند."(اشنبرنر،117:1384)سیر پاگیری این طرح در بیجار کمی خاص بوده که بی شک نمونه های تولیدی در مقایسه با ورامین متفاوت بوده اند.که سسیل ادواردز در این باره می گوید:"برای آشنا ساختن روستاییان با طرح جدید ابتدا قسمتی را که باید تکرار شود به روی تکه ای قالی به اندازه یک پادری که به آن«واگیره» می گفتند می بافتند وآن را دراختیار قالیباف می گذاشتند تا از آن به عنوان الگو استفاده کند.با این روش بازرگانان می توانستند طرحهای بهتری را در اندک مدتی رواج دهند."(142:1370)
بندی اسلیمی:
یکی دیگر از نقش های بندی بندی اسلیمی است که زیر مجموعه طرح کلی افشان به شمار می رود."نقشه ای که در آن نگاره های اسلیمی به هم پیوسته،در ترکیب با دیگر نگاره های شاه عباسی،متن را فرا می گیرد.به این نقشه اسلیمی بندی نیز می گویند.(حشمتی رضوی،آذرپاد،101:1383)
افشان بندی:
"در این طرح،نگاره اصلی یک «بند»است با نقش هندسی که به صورت واگیره در سراسر متن فرش که به طور معمول پرشده از گل و برگ و شکوفه و اسلیمی وختایی است،می آید.به این گونه نقشه بندی ،طرح سرتاسری به شیوه بندی ویا افشان تکراری نیز می گویند.(حشمتی رضوی،97:1383)این طرح را گاه با نام افشان تکراری نیز می خوانند.
بندی شاخ گوزن
وجه تسمیه این نگاره به بندها یی است که شبه شاخ گوزن هستند.نقش متن،نگاره گل وبرگ و غنچه است که خطهای مرزی هریک به نقشی همچون دو شاخ گوزن می رسد که بر آن گلهایی در ردیف هم نقش شده است و همچنین،نگاره های شاه عباسی و نقشهایی ویژه طرح بیجار که پیچ و خم هر خط،نقشی از یک حیوان را نشان می دهد.

نقش خاتم شیراز
تقش خاتم شیراز نیز یکی از نقش های مرتبط با طرح بندی یا واگیره ای به شمار می رود."نقشی که در آن نگاره های ریز فراوان به کار رفته و به اصطلاح پرگل شده باشد.در خاتمکاری برای آراستن نقشها از مربع و سه گوش های کوچک بهره می گیرند وبا گذاشتن آنها در کنار هم مانند طرح موزاییک-شکلهای گوناگون هندسی به وجو می آورند.(همان:140)