فرش دستباف با چرخش سرانگشت هنرمندان و عبور نخ‌های ابریشمی و پشمی از میان تار و پودهای دار قالی خلق می‌شود، می‌توان بیان کرد قلب تپنده فرهنگ ایران در فرش دستباف می‌تپد و به عنوان نماد معرفی هنر کشور محسوب می‌شود.

کشور ایران به دلیل دارا بودن قدمت در عرصه این هنر، کیفیت طرح‌ها و نقش‌ها از قطب‌های مهم در بازار فرش است که عاملی برای تعامل ایران با جوامع دیگر به وجود آورده است.

قدمت قالیبافی در قم به زمان روستاییان و عشایر بازمی‌گردد، ولی با شیوه کنونی قالیبافی حدود 80 سال قدمت دارد که از قم به روستاهای پیرامون آن گسترش پیدا کرده، به تدریج قالیبافان ظرافت در نقش‌ها را با استفاده از ابریشم به منصه ظهور رساندند و قالی‌ها با عنوان قالی‌های گل ابریشم و تمام ابریشم در ویترین بازارها ارائه شد.

ایجاد ارزش افزوده و درآمد ارزی و افزایش صادرات و رونق و توسعه زندگی روستایی را می‌توان از مزیت‌های این صنعت به شمار آورد.

350 تولیدکننده دارای پروانه فرش دستباف در استان قم وجود دارد و تا کنون حدود 27 هزار نفر موفق به دریافت کارت مهارت بافندگی شده‌اند که از این تعداد 80 درصد مشغول فعالیت هستند.

صنعت فرش به حمایت‌هایی در این عرصه نیازمند است، به طوری که اگر پشتیبانی‌های لازم از این هنر صورت نگیرد، بازارهای رقیب میدان خودنمایی را پیدا می‌کنند و گوی سبقت از فرش قم را می‌ربایند و این امر سبب پسرفت و محرومیت این هنر از بازارهای جهانی می‌شود.

ابوالفضل رجبیان، رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرش استان قم با بیان اینکه بازار فرش از رونق پیشین برخوردار نیست و حالت رکود دارد، عنوان می‌کند: صادرات فرش نیز دارای وضعیت رکود است و وضعیت خوبی ندارد، هنوز انتظار مورد نظر از پسا برجام به نتیجه نرسیده است.

به گفته وی، صادرات کنونی حالت انبارگردانی دارد، ممکن است از کشور صادر شود ولی در آن طرف مرزها در انبارها نگهداری می‌شود.

رجبیان به عنوان یکی از صادرکنندگان با بیان اینکه فرش تمام ابریشم قم در سطح کشور و جهان منحصر به فرد است، خاطرنشان می‌کند: کسانی برای خریداری این کالا مراجعه می‌کنند که سایر نیازهای ضروری خود را برآورده کرده باشند، بنابراین افراد باید شرایط، وضعیت اقتصادی و قدرت خرید داشته باشند.

وی می‌گوید: اکنون اکثریت کالاها در حالت رکود هستند، یک فاکتور مهم برای صادرات تعامل با کشورها است، اکنون در کشورهای عربی، یمن و سوریه جنگ است و با کشورهای حوزه خلیج فارس روابط خوبی وجود ندارد، این امر اثرات مستقیم بر صادرات فرش دستباف بر جای می‌گذارند.

رجبیان تبلیغات در بازارهای هدف را مورد توجه قرار می‌دهد و می‌افزاید: حمایت دولت در زمینه تبلیغات نیاز است، باید در نظر داشت مصداق اقتصاد مقاومتی تولید فرش دستباف است، با نصب یک دار قالی اشتغال‌زایی مستقیم و مشاغل جانبی فراهم می‌شود.

اشتغال مستقیم و غیر مستقیم از مزیت‌های فرش دستباف است که صادرکنندگان، طراحان و نقاشان، رفوگرها، رنگرزها، پرداخت کارها، فروشندگان مواد اولیه، فروشندگان دار، ابزار قالی و نقشه قالی و قالیشویی‌ها هر یک دستی بر این کار در خانواده فرش دارند که سهم زیادی در رونق اقتصاد استان را به خود اختصاص می‌دهد و از صادرات غیر نفتی محسوب می‌شود.

رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرش استان قم با بیان اینکه حدود 60 تا 70 صادرکننده در قم وجود دارد، می‌گوید: 70 تا 80 درصد ارزش فرش دستباف به تولیدکننده تعلق می‌گیرد، اینگونه نیست که بیشتر سود به صادرکننده تعلق گیرد، بلکه این واحدها مانند زنجیر به یکدیگر متصل هستند.

با وجود رقیبانی مانند تبریز، اصفهان و نائین همچنان فرش قم از نظر کیفیت و رنگ‌آمیزی در سطح بازارهای جهان یکه تازی می‌کند و در اوج قله هنر ایستاده، از نظر استادکاران تخصص این هنر در استان قم است.

وی با اشاره به میزان صادرات فرش قم نسبت به کشور تصریح کرد: میزان صادرات فرش قم 15 تا 20 درصد صادرات کل کشور را تشکیل می‌دهد.

رضا بلندیان، رئیس اتحادیه تولیدکنندگان، فروشندگان و بافندگان فرش دستباف استان قم با اشاره به وضعیت ضعیف صادرات فرش ابریشم می‌گوید: سال به سال آمارهای صادرات فرش کاهش پیدا کرده به دلیل نبود امنیت در کشورهای منطقه که وضعیت اقتصادی خوبی ندارند، استقبال کمی در زمینه خرید فرش ابریشم صورت می‌گیرد.

به کارگیری تکنیک و نظم از مواردی است که در قالی‌های قم خودنمایی می‌کند و سبک فرش قم، هماهنگی نقوش و رنگ‌آمیزی کم‌نظیر را به خود اختصاص داده ولی در این زمینه خلأهایی در قالی‌های کاشان، تهران و کرمان وجود دارد.

بافندگان قمی خالق طرح‌های اسلیمی، ختایی، لچک، ترنجدار، کومه‌ای(درختی، حیوانی، بوته‌ای) و شاه عباسی، گل فرنگ و شکارگاهی هستند.

در مراحل ابتدایی فرش قم دارای چهار تا 6 رنگ بود، ولی تنوع رنگ در تکامل فرش برای خود جای باز کرد و اکنون بافندگان 16 رنگ لاکی روشن و تیره، سرمه‌ای، کرم روشن و تیره، نخودی، بژ، قهوه‌ای سوخته و روشن، آبی روشن و سیر، مشکی، خاکی، طلایی و مسی روی اثر خود می‌پاشند.

تولیدکنندگان قمی تلاش می‌کنند متناسب با سلیقه بازار هدف فرش تولید کنند و رنگ و کیفیت بافت را در نظر داشته باشند ولی متاسفانه رکود بازار در صنعت فرش تأثیرگذار بوده است.

یکی از تولیدکنندگان فرش دستباف از حمایت نکردن دولت از فرش دستباف گلایه می‌کند و می‌افزاید: هنوز بسته حمایتی تعریف شده بانکی برای تولیدکننده وجود ندارد، بودجه‌ای در این زمینه اختصاصی ندادند، بنابراین اوضاع خوبی مشاهده نمی‌شود.

بیمه بافندگان هر چند تاحدودی دلگرمی را به خانواده قالبیافان برگرداند، ولی تعداد زیادی از بافندگان به دلیل بازنشسته بودن و نداشتن توانایی جسمی در بافت قالی به دلیل کهولت سن نتوانستند از بیمه بافندگی استفاده کنند و این بیمه نتوانست آنچنان که باید و شاید بافندگان را دلگرم کند.

پای درد و دل هر یک از بافندگان قالی که با سرانگشت خود نقش و هنر را در میان تار و پودها می‌آفرینند، می‌نشینی از کاهش دستمزد گلایه دارند، زیرا با توجه به رکود بازار و فروش، تولیدکنندگان مجبور شدند هزینه‌ها را کاهش دهند، بنابراین کاهش دستمزد قالیبافان سبب شده این افراد ترجیح دهند، در مشاغل دیگر کار کنند.

مالزی، کویت، قطر، فرانسه، عربستان، عراق، سنگاپور، ژاپن، چین، ترکمنستان، بحرین، ایتالیا، امارت متحده عربی و آلمان بیشترین صادرات فرش را از استان قم پذیرا هستند.

باید هر چه سریع‌تر برای هنر فرش دستباف فکری شود، تا کوله‌بار تجربه هنرمندان این عرصه بدون استفاده در گوشه‌ای قرار نگیرد و خاک نخورد.

در این حوزه می‌توان از تأمین مواد اولیه، شناسایی بازارهای جدید و توسعه بازارهای هدف و ارتقای مهارت نیروی انسانی استفاده کرد.

برگزاری مسابقات، برطرف کردن نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت این بخش و دوره‌های آموزشی برای ارتقای مهارت‌های منابع انسانی از جمله داروهای مسکن برای تسکین درد فرش دستباف است ولی درمان محسوب نمی‌شود