طرح لچک ترنجی با همه زیبایی و ظرافت آن یک طرح کاملا ایرانی به شمار می رود. نخستین بار در قرن پانزدهم به عنوان طرحی برای جلدهای برجسته چرمی (تصاویر ۲۳ و ۲۴) مورد استفاده قرار گرفت. در قرن شانزدهم این طرح برای قالیبافی به کار رفت و تا امروز به عنوان یک طرح نمونه و رسمی ایران باقی مانده است.

(صفحه 48)
تصویر 21

(صفحه 49)
تصویر 22

(صفحه 50)
از حدود صدها نمونه مختلف، از این طرح موجود است که اغلب آنها نماینده و ابداع خارق العاده و هنر شگفت انگیز طراحان ایرانی است. بنابراین با توجه به زیادی انواع آن شایسته نیست که آن را جزو نه طرح رایج در ایران به شمار آوریم، لكن باید در نظر داشت که در پنجاه سال اخیر هزاران تخته قالی با انواع ساده تر این طرح تهیه شده، و مثلا انواع معمولی تر قالی های تبریز و مشهد و قالی های ناحیه هریس که بافت آن را از گردان به شکسته تغییر دادند (به صفحه ۷۶ مراجعه شود) و در زمره مشهورترین و متداول ترین قالی های هریس و گوراوان به شمار می رود (تصوير ۶۸)



با توجه به این نکات، به عقیده من حق داریم لااقل انواع ساده طرحهای لچک ترنجی را به عنوان یکی از نه طرح معمولی و شناخته شده طرحهای ایران به شمار آوریم.
برای انواع معمولی این طرح اندازه های معینی داده نشده است، ولی ایرانیان قواعدی در این زمینه دارند که میل دارند در صورت امکان به کار برده شود. چه می دانند اگر این دستور العمل ها به کار بسته شود موجب می گردد که قالی متناسب و خوش قطع از کار در آید. (بدیهی است که این قوانین را نمی توان در مورد قالیهایی که اشکال غیر عادی دارند مثلا قالیهای چهار گوش و زیاد طویل و یا باریک به کار برد.)


(تصویر 51)
این قواعد سه گانه به شرح زیر است
ا- در ازای ترنج یعنی قسمت بیضی آن (غير از دو سر و گردن آن) باید مساوی یک سوم در ازای تمام قالی باشد.
۲- پهنای حاشیه باید مساوی یک ششم به پهنای قالی باشد.
٣- مجموع پهنای حاشیه های باریک باید مساوی بهنای حاشيه اصلی باشد.