یکی از سبک ها ونقش های فرش ایرانی نقش بندی است که گاه با نام واگیره ای نیز خوانده می شود.در تعریف بند در فرشنامه ایران آمده است که"نگاره ای همچون حلقه رابط و پیوند که میان دو نقش و بیشتر اسلیمی به نظر می آید.بند می تواند هم نقشی هندسی باشد و هم نقشی در ردیف برگ وگل وشاخه."(رضوی،آذرپاد،142:1383) همچنین در همین کتاب در تعریف واگیره آمده است که"نگاره یا نگاره هایی از یک طرح که در نقشه معروف به واگیره(و در سراسر متن قالی)تکرار می شود.درنوش آباد کاشان به نصف حاشیه در جهت طول نیز واگیره می گویند."(همان:84)این نگاره گاهی بست نیز خوانده می شود.اما تکرار گواه بر بندی بودن نقش نیست."نگاره های که در یک طرح تکرار می شود اگر با کمک نگاره ای دیگر به هم بپیوندد آن را بندی وطرح تشکیل شده براساس نگاره بندی را،طرح بندی می گویند.در این گونه طرحها دو نیمه فرش را قرینه هم می بافند. در زمینه طرح بندی،طرح های فرعی فراوانی نقش شده است که هر یک از آنها به علت نگاره ای که در آن تکرار می شود و یا به علت شیوه ی ویژه ای که در تزیین آن به کار رفته است،اسمی خاص خود دارد مانند:بندی ترنج دار،بندی درختی،بندی سروی،بندی خوشه انگوری."(رضوی،آذرپاد،101:1383)شاید تکراری بودن این طرح دلیلی بر محبوبیت این طرح در مناطق مختلف باشد."معروفترین طرح های این گروه عبارتند از:بندی ورامین یا مینا خانی،بندی اسلیمی،بندی بازو بندی یا شیر شکری،بندی آدمکی یا ملانصر الدین،بندی کتیبه ای و بندی شاخ گوزن حیوان دار.
استفاده از این طرح تقریبا در تمامی کارگاه های قالی بافی استان های شمالی،شرقی و مرکزی ایران معمول است."(نصیری،86:1389)
به طور کلی و برطبق مطالب افسانه جاویدان فرش ایران شهرهای ورامین،تبریز،اراک،کردستان وبیجار،سنقرکرمانشاه،کاشمر،نایین وقم از تولیدکنندگان این طرح بر روی فرش هستند.همچنین در ناحیه بلوچستان به تقلید از بندی های هندی طرح هایی کار می شود.

سیر تحول نقش بندی:
شاید بتوان این نقش را تکمیل یافته ویا برگرفته از طرح های خشتی دانست که در قسمت بررسی تطبیقی این نقش وطرح خشتی در این مورد بحث خواهد شد.نمونه های اولیه نقش های واگیره ای را می توان در انواع آثار باستانی ومنسوجات برجای مانده از قرون گذشته مشاهده کرد که در این بین معماری به لحاظ وسعت کار بیشترین آثار را دارد .به عنوان مثال تعدادی از گچبری های مربوط به دامغان و تیسفون وکیش مربوط به عهد ساسانی نمونه ای از آنها هستند.
نمونه های بارز این طرح بر معماری و فرش در انواع مینیاتورهای بر جای مانده از مکاتب مخلف نقاشی ایرانی قابل مشاهده است.برای مثال در صحنه ای از گلچین اسکندر سلطان (بهرام گور در قصر هفت گنبد) مربوط به مکتب شیراز شبه فرش هایی با نقش واگیره ای دیده می شود.
در ادامه بررسی این طرح می توان نمونه آن در انواع خاتم سازی ها دید.و نقش بندی خاتم شیرازی نمونه ای از نقش های مرتبط با فرش است."خاتم به شیوه ی امروزی را می توان چنین تعریف کرد:هنر آراستن سطح چوبی اشیا کاربردی و تزینی با استفاده از مواد اولیه نظیر چوب،استخوان وفلز در قالب اشکال هندسی یا گره را خاتم گویند.زیرا خاتم مولد گره است و در اصل خاتم را می توان نوع شاه گره نامید".(ابن عباسی،286:1390)
از لحاظ سابقه تاریخی خاتم به دوران اولیه اسلامی برمی گردد.در قرون اولیه اسلامی نیز نوعی هنر تزیینی سطح یا خاتم ساده در ایران وجود داشته است."براساس شواهد موجود شاید بتوان قرن نهم هجری قمری را نقطه اوج شکوه و شکوفایی هنر خاتم در ایران دانست."(همان:288)
شبکه مربع،شبکه لوزی،شبکه مثلث وشبکه دایره،از شبکه ها و زمینه شکل گیری نقوش هندسی در هنر خاتم کاری هستند.برای مثال متداول ترین نقوش خاتم در شبکه مثلث استفاده می شوند عبارتند از نقش لانه زنبوری،شش وشمسه،شمسه لوزو...در این میان نقش لانه زنبوری در گلیم گیلان نیز دیده می شود."نقش لانه زنبوری و شش ضلعی در گلیم کاربرد بیشتری دارد.این نقش شبیه به نقش لانه شش ضلعی کندوی زنبور عسل است که درون آنها با نقوش انگشتی مانند،نقش لانه زنبوری یا نقوش خرچنگی مانند تزیین یافته است."(شاد قزوینی،8:1388) وبه نظر می رسد این نقش نیز مانند بیشتر طرحهای دیگر فرش ایرانی مسیر معماری،منسوجات،گلیم تا فرش را طی نموده باشد.
زیر مجموعه های طرح بندی:
همان طور که گفته شد زیر مجموعه های طرح بندی شامل بندی ورامین(میناخانی)،بندی اسلیمی،بندی خاتم شیرازی،بندی پیچک می شود.
بندی ورامین یا میناخانی
یکی از مشهور ترین و محبوب ترین طرح های بندی طرح ورامین یا مینا خانی است .در این نقش تکرار نقشی کوچک و مربع مانند زمینه متن فرش را پر می کند.که بندها وگل های پیوند دهنده واگیره ها،از شاخصه های آن هستند. در مورد وجه تسمیه آن گفتار متعدد است عده ای این نقش را از ابداعات آقای میناخان طراحی تبریزی وعده ای مربوط به دختر وخان زاده ای به نام مینا می دانند.حتی سسیل ادواردز هم در اینگونه وجه تسمیه ها تردید دارد و آن را از ابداعات کردها و یا اهالی ساوجبلاغ در استان البرزامروزی می داند و در قالی ایران در این باره می گوید:
"چه قدمت این طرح از هفتاد و پنجمین سال قرن نهم،یعنی هنگامی که طرح های ایرانی تحت نفوذ طراحان تبریزی قرار گرفت،بیشتر است.من معتقدم که به احتمال قوی منشاء این طرح کردستان باشد،چه غالبا در قالیهای قدیمی ساوجبلاغ و بیجار دیده می شود."(ادواردز،51:1370)
"امروزه با استفاده از طرح مینا خانی در خراسان به ویژه در کاشمر فرش هایی در اندازه های شش مترمربعی وهمچنین فرش های مربع چهارمتری به تعداد انبوه در زمینه های قرمز روشن،آبی سرمه ای ونخودی بافته می شود."(نصیری،187:1389)
در کردستان وبیجار نیز این نقش با اقبال رو به رو گشته و"نقش های میناخانی،شاه عباسی واسلیمی که در شکل های ساده منطبق با بافت درشت بکار می روند در قطعات عتیقه ای و آنتیک و قدیمی از همه بیشتر مورد استفاده قرار گرفته اند."(اشنبرنر،117:1384)سیر پاگیری این طرح در بیجار کمی خاص بوده که بی شک نمونه های تولیدی در مقایسه با ورامین متفاوت بوده اند.که سسیل ادواردز در این باره می گوید:"برای آشنا ساختن روستاییان با طرح جدید ابتدا قسمتی را که باید تکرار شود به روی تکه ای قالی به اندازه یک پادری که به آن«واگیره» می گفتند می بافتند وآن را دراختیار قالیباف می گذاشتند تا از آن به عنوان الگو استفاده کند.با این روش بازرگانان می توانستند طرحهای بهتری را در اندک مدتی رواج دهند."(142:1370)
بندی اسلیمی:
یکی دیگر از نقش های بندی بندی اسلیمی است که زیر مجموعه طرح کلی افشان به شمار می رود."نقشه ای که در آن نگاره های اسلیمی به هم پیوسته،در ترکیب با دیگر نگاره های شاه عباسی،متن را فرا می گیرد.به این نقشه اسلیمی بندی نیز می گویند.(حشمتی رضوی،آذرپاد،101:1383)
افشان بندی:
"در این طرح،نگاره اصلی یک «بند»است با نقش هندسی که به صورت واگیره در سراسر متن فرش که به طور معمول پرشده از گل و برگ و شکوفه و اسلیمی وختایی است،می آید.به این گونه نقشه بندی ،طرح سرتاسری به شیوه بندی ویا افشان تکراری نیز می گویند.(حشمتی رضوی،97:1383)این طرح را گاه با نام افشان تکراری نیز می خوانند.
بندی شاخ گوزن
وجه تسمیه این نگاره به بندها یی است که شبه شاخ گوزن هستند.نقش متن،نگاره گل وبرگ و غنچه است که خطهای مرزی هریک به نقشی همچون دو شاخ گوزن می رسد که بر آن گلهایی در ردیف هم نقش شده است و همچنین،نگاره های شاه عباسی و نقشهایی ویژه طرح بیجار که پیچ و خم هر خط،نقشی از یک حیوان را نشان می دهد.

نقش خاتم شیراز
تقش خاتم شیراز نیز یکی از نقش های مرتبط با طرح بندی یا واگیره ای به شمار می رود."نقشی که در آن نگاره های ریز فراوان به کار رفته و به اصطلاح پرگل شده باشد.در خاتمکاری برای آراستن نقشها از مربع و سه گوش های کوچک بهره می گیرند وبا گذاشتن آنها در کنار هم مانند طرح موزاییک-شکلهای گوناگون هندسی به وجو می آورند.(همان:140)