ترکیه کشوری آسیایی اروپایی با ۸۱۴۵۷۸ کیلومتر مربع وسعت و سی و پنجمین کشور جهان محسوب می شود. ترکیه در خاورمیانه و شمال غربی ایران واقع شده و شامل شبه جزیره آسیای صغیر ( آسیا) و تراس شرقی در شبه جزیره بالکان (اروپا) است که توسط تنگه های داردانل و بسفر و دریای مرمره از هم جدا شده اند.
ترکیه دو همسایه اروپایی و شش همسایه آسیایی دارد. از شمال با کشورهای مشترک المنافع، در شرق با ایران و عراق، در جنوب با سوریه و در قسمت غربی با یونان و بلغارستان مرز مشترک دارد.
ترکیه سرزمینی کوهستانی بوده و کوه های آن بیشتر مربوط به دوران سوم زمین شناسی است. رشته کوه های توروس، آنتی توروس در جنوب و آلپ های پونتیک در شمال آن واقع شده و قله معروف آرارات با بیش از ۵۱6۵ متر ارتفاع در مجاورت مرز ایران و ارمنستان، در شرق این کشور قرار دارد. آب و هوای آن بری و کوهستانی و در سواحل مدیترانه ای است.
رودهای مهم آن عبارتند از : قزل ایرماق، ياشل ایرماق (دریای سیاه) سيحان، جيحان (دریای مدیترانه)، دجله، فرات (خلیج فارس) و ارس (دریای خزر).
ترکیه به هفت منطقه تقسیم می گردد که عبارتند از:
١- منطقه شمالی آناتولی (منطقه دریای سیاه) به صورت کمربندی در بالای سرزمین ترکیه قرار گرفته و مساحتی حدود 6/1 درصد کل مساحت آن کشور را شامل می شود.
۲- منطقه مرمره (شامل دریای مرمره) و قسمت اروپایی ترکیه می باشد.
3- منطقه اژه از سواحل دریای اژه تا قسمت های غربی آناتولی امتداد دارد.
4- منطقه مدیترانه که در قسمت جنوب ترکیه واقع شده است.
۵- منطقه آناتولی مرکزی که در مرکز ترکیه قرار دارد.
6- منطقه آناتولی شرقی که مرتفع ترین و بلند ترین منطقه ترکیه است.
۷- منطقه جنوب شرقی آناتولی که متشکل از ارتفاعات مرتفع می باشد.
شهرهای مهم تركیه عبارتند از: آنکارا، بندر استانبول، بندر ازمیر، آدانابا، بورسابا، اسکی شهر، آدرنه، سیواس، ارزنجان، ارزروم.
اوضاع اقتصادی
پایه اقتصادی این کشور عبارتست از کشاورزی و دامداری و تولیدات مهم آن عبارتند از گندم، جو، ذرت، برنج، سیب زمینی، انگور، مرکبات، زیتون، انجیر، سیب، چغندرقند، پنبه، کتان، شاهدانه ، توتون و خشخاش. فرش دستباف از مهم ترین صنایع این کشور محسوب می شود.
صادرات عمده این کشور شامل: پنبه، پشم، پوست، مواد معدنی، توتون، گوشت، خشکبار و قالی است.
فرش دستباف
وجود شرایط آب و هوای مدیترانه ایی زمینه را برای تولید محصولات کشاورزی نظیر پنبه و پرورش دام فراهم نموده است. از این رو یکی از دلایل عمده روی آوردن مردم این کشور به تولید فرش دستباف، تولید پنبه و پشم در کشور ترکیه است.
ترکیه یکی از مناطقی است که در هنر قالی بافی دارای پیشینه است. ترکیه با ایران و قفقاز که از نظر هنر قالی بافی در جهان جایگاه ویژه ای دارند، همسایه است. طبیعی است تأثير قالی بافی ایران و نقوش متنوع قفقاز در فرش ترکیه مشاهده می شود. فرش ترکیه گرایش انکارناپذیری به نقوش هندسی دارد. شاید یکی از این دلایل نفوذ طرح های اقوام بیابانگردی باشد که این منطقه را مورد تهاجم قرار داده است.
باید اذعان نمود که معرفی و طبقه بندی فرش ترکیه به علت خصوصیات خاص آن و از همه مهم تر گرایش بیش از اندازه به طرح های هندسی کاری بسیار سخت است. اصولا کاربرد کلمه نقوش استليزه نیز در مورد بسیاری از نقوش آن باید با احتیاط صورت گیرد. زیرا که هویت اصلی بسیاری از نگاره ها برای ما مبهم است. به این ترتیب نمی توان نقوش فعلی را استلیزه یا تجرید یافته نقوش و حتى اشكال حقیقی دانست. در واقع کاربرد عبارت نماد (سمبول) و موارد مشابه نیز برای طرح های فرش ترکیه تا حدودی باید با احتیاط همراه باشد. زیرا اصولا سمبولیسم نیز به آن مفهومی که در فرش های چین و ترکستان وجود داشته و دارد، در این منطقه رایج نبوده و نیست.
شاید بهترین راه برای یافتن پاسخ مناسب، انجام یک بررسی کوتاه از تاریخ شروع فرش بافی در این منطقه باشد که این امر خود نیازمند بررسی تاریخ منطقه آناتولی می باشد. بر اساس بررسی های تاریخی، هیتی ها اولین گروه از ساکنین این منطقه بوده اند که حکومت پادشاهی را تشکیل دادند. هیتی ها دارای تمدن درخشانی بودند و سنگ نبشته های زیادی از آنها باقی مانده است. اقوام لیدی نیز در این منطقه سکونت داشته اند. لیدی ها قومی صنعتگر بودند که به ویژه در رنگرزی شهرت بسیار داشتند.
کوروش پادشاه ایران آخرین پادشاه لیدی را شکست داد و این سرزمین مدت ها ضمیمه امپراطوری ایران گردید. اقوام متعدد هند و اروپایی و دیگر اقوام همچون یونانی ها، ترکمن ها، ارمن ها، کردها و عرب ها و خلاصه بسیاری از اقوام مختلف با فرهنگ و صنایع بومی خود کوهستان های آناتولی را مورد تعرض قرار داده و یا به این منطقه مهاجرت کرده اند و برای مدتی حتی کوتاه بر ساختار سیاسی، اقتصادی و هنری آن سرزمین تأثیر گذاشته اند.
بسیاری از این اقوام دارای تمدن های بسیار درخشان تری نسبت به ساکنان اولیه آن بوده اند که اغلب دارای هنر و صنعت پیشرفته قالی بافی نیز بوده اند. بنابراین بسیاری از نقوش و طرح های موجود در فرش های ترکی از تداخل نگاره ها و نقوش هنرهای مختلف اقوام مهاجم یا مهاجر به وجود آمده است. از طرفی نمی توان تأثیر پذیری ترک ها را از هنر قالی بافی ایران نادیده گرفت و یا در انتقال هنر قالی بافی از ایران به ترکیه تردید کرد. چه در سال های اخیر، دلایل و شواهد علمی کافی برای اثبات این مدعا به ویژه از سوی محققان ایرانی ارائه شده است. چنانچه دکتر علی حصوری می نویسد:
«نام ترک اساسا در تاریخ و فرهنگ، نادرست به کار رفته و موجب بروز مسایل و گرفتاری های بزرگ برای محققان به ویژه در دوره معاصر شده است. از آغاز این قرن تاکنون، نیروی زیادی از دانشمندان ایران و شوروی سابق صرف این کار شده است که ثابت کنند اقوام شمال ایران نه ترک، بلکه از تیره های ایرانی بوده اند. برخی از این اقوام حتی اگر ایرانی نبودند، آریایی بودند و نه ترک. سکاها که تمام مناطق شمالی ایران تا شمال دریای سیاه را گرفته بودند، یک یا چند قبیله ایرانی هستند که نامشان جزء اقوام ایرانی در کتب داریوش بزرگ آمده است».
یکی از موارد مهم و بسیار اشتباه انگیز، آمیختن کلمه تور با ترک است. آنچه که تور، و با همین معنی، به نادرست ترک خوانده شده قومی است ایرانی و ساکن آسیای مرکزی که نام شاهان و سرداران آن همه ایرانی است مانند افراسیاب، گرسیوز، و ... که همه نام ها ایرانی هستند و مورخان ما هم این موضوع را در کتاب های خود آورده اند. بنابراین تردیدی در ایرانی بودن اقوام شمال ایران به ویژه پیش از ظهور ترکان در آسیای مرکزی نیست. قوم تور، دسته ای از سکاها هستند که در تحقیقات انجام گرفته از آنها با اصطلاح علمی سکاهای شرقی و با اصطلاح تاریخی تور، یاد می شود. سکاهای شرقی تا ختن، پیش رفتند. ساکنان آذربایجان، حداکثر ۳۰۰ سال است که ترک زبان شده اند ولی ترک نیستند. ممکن است سئوالی پیش آید که پس چرا در همه جا ترکان و ترک زبانان بافنده ، گره ترکی به کار می برند؟ آیا این گره با آنها به جهان راه نیافته است؟
پاسخ نخست این است که چنین چیزی مسلم نیست و اگر چه گره ترکی در قالی پازیریک بکار رفته است اما این قالی متعلق به زمانی دست کم هزار سال پیش از آن است که ترکان پا به تاریخ بگذارند. پیش از قرن پنجم میلادی هیچگونه اطلاعی از تاریخ تمدن ترکان در دست نیست.
رودنکو باستان شناس روسی، بلافاصله پس از کشف قالی پازیریک درباره اقوام ترک این چنین نظر داد که، تركان از جایی در شمال مرکزی آسیا به سمت غرب آمدند و جمعیت آنان هم محدود بود. آنان در این مسیر به سکاها برخوردند و اگر تقلیدی در کار بوده باشد، در نتیجه آموختن ترکان از سکاها و دیگر اقوام ایرانی بوده است، نه بر عکس و گرنه چرا نام قالی، گلیم، فنون بافت، نقشه ها و نقش مایه ها در میان ترکان به طور عمده فارسی با ترجمه از فارسی است.
در ترکیه نیز علیرغم تمام کوششی که در قرن اخیر برای ترکی کردن فرش شده است، شواهد بسیاری حکایت از بنیاد ایرانی قالی ترکی دارد، شهرت گره ترکی به فیوردز صرفا به دلیل آشنایی ابتدایی اروپاییان با قالی شرفی از راه آسیای صغیر است.
البته تکرار برخی جریانات تاریخی و وقایعی که بعدها در سرنوشت اقوام ایرانی و ترک مؤثر بود، در فراگیری بهتر و بیشتر فنون قالی بافی از ایرانیان تأثیر زیادی داشته است. از جمله پس از شروع حملات خانمان سوز مغولان در سال 616 هجری قمری به خراسان و دیگر بلاد ایران و عثمانی، به تدریج بسیاری از ترکان مجبور به مهاجرت به طرف سرزمین های غرب شدند، آنان مهارت و هنرهایشان را نیز با خود به سرزمین های جدید بردند و به خوبی از مهارتشان استفاده کردند. هم چنین سلطان سلیم اول (سلطان ترک) در سال ۱۵۱۴ میلادی، تبریز را فتح کرد. این واقعه بیست سال بعد توسط جانشین وی سلطان سلیمان اول تکرار شد و نیرو های فانح صنعتگران و هنرمندان را از تبریز به آسیای صغیر کوچ دادند.
به این ترتیب تأثیر هنرمندان ایرانی در قالی بافی ترکیه امری اجتناب ناپذیر است که بدون شک از نتایج روشن و بدیهی آن تقلید و استفاده از نقوش و نگاره های فرش ایرانی است. اما در کنار ایرانیان همان گونه که ذکر شد نمی توان از تأثیر هنرهای سنتی سایر ملل و اقوامی که در آسیای صغیر سکنی گزیده اند به آسانی گذشت، لذا می توان گفت طرح های فرش ترکیه نتیجه اختلاط و امتزاج بسیاری از نقوش دیگر به انضمام دخالت و تغییرات اجتناب ناپذیر شیوه های ترکی در آنها است.
آنچه که در این میان راه را برای طبقه بندی این طرح ها تا حدودی مشکل می سازد، استفاده از نقوش هندسی می باشد. به اعتقاد برخی شاید این امر نیز متأثر از اعتقادات و مذهب ترکان باشد. چرا که اغلب ترک ها سنی مذهب هستند و براساس اعتقادات مذهبی خود مجاز به نمایش تصویر انسان و حیوانات و سایر اشکال طبیعی و زنده در فرش نبوده اند. اما ایرانیان در این امر محدودیتی نداشتند و به همین دلیل برخی از فرش های نفیس بافته شده در آسیای صغیر، در اثر مراودات و سکونت گاههای میان ایرانیان و ترکان و برگرفته از هنر ایرانی است و طرح های گردان و ملهم از طبیعت، از نشانه های آن می باشد.
اما گروهی دیگر در یک تقسیم بندی بهتر، بدون توجه به مسئله مذکور کليه فرش های آسیایی صغیر را در دو گروه تقسیم بندی کرده اند:
ا- قالی های بافت کارگاه های شاهی که در واقع به سفارش دربار و وابستگان آنها بافته می شده است، نظیر کارگاه هایی که سلطان سلیمان در شهرهای قسطنطنیه و بروسه تأسیس کرده بود. اغلب فرش هایی که در این کارگاه ها بافته شده اند، ملهم از نقوش گردان و گل و برگ های طبیعی می باشد. البته با توجه به محدود بودن تولیدات این کارگاه ها، نمونه فرش های باقیمانده از این نوع نیز بسیار کمتر از فرش های گروه دوم است. اگر چه ممکن است چنین انتسابی در مورد کلیه فرش های با نقوش گردان و برگ ها و نگاره های مخصوص اسلوب ترکیه به کارگاه های سلطنتی چندان منطقی نباشد، اما به نظر می رسد اغلب فرش های باقیمانده از این گروه با بافت همین کارگاه ها هستند و یا به تقلید از آنها در سایر مراکز خصوصی بافته شده اند.
برخی از فرش های این گروه دارای پشم زبرتر و خشن و رنگ های شفاف تر است که احتمالا در کارخانه های خصوصی بافته شده اند اما برخی دیگر که دارای الیاف لطيف تر و رنگ های ملایم و زیباتری هستند احتمالا در کارگاه های شاهی بافته شده اند.
رنگ
رنگ زمینه اغلب قالی های این گروه چه در متن و چه در حاشیه قرمز رنگ است و طرح های تزیینی به رنگ های زرد، سبز، قرمز و آبی با گروه سفید می باشند. با توجه به طرح های این فرش ها می توان گفت قدیمی ترین آنها مربوط به اواخر قرن شانزدهم میلادی می باشد که در آن زمان بهترین این نوع قالی ها با طرح های زیباتری بافته شده اند، اما بقیه این فرش ها احتمالا متعلق به قرن هفدهم میلادی است. در مورد طرح و نقش به ویژه گلها و بندهای به کار رفته در این فرش ها با بررسی سایر هنرهای سنتی ترکی هم دوره با این قالی ها (قرن ۱۹ و ۱۷ میلادی) می توان گفت برخی از این نقوش که در انواع هنرهای سنتی مانند مینیاتور، سرامیک، کاشی کاری و نساجی به کار رفته و مورد استفاده مشترک هنرمندان بوده، توسط بافندگان و طراحان فرش های ترکی نیز مورد استفاده قرار گرفته است. برخی از این طرح ها یا با تغییرات خاصی در هنرهای مختلف از جمله قالی بافی به کار رفته است، یا بدون کوچک ترین دخل و تصرف مورد استفاده هنرمندان رشته های مختلف قرار گرفته است. با مقایسه برخی از این طرح ها می توان به شباهت های بسیار زیادی بین برخی از این نگاره ها و اسلوب طرح های فرش پی برد.
دسته دوم از فرش های ترکیه را می توان در گروهی جای داد که اسلوب اصلی نقش آنها بر پایه طرح های هندسی و شکسته قرار دارد. بر اساس نمونه های قدیمی باقی مانده از قالی های این گروه می توان گفت برخی از نمونه های این فرشها نیز احتمالا در کارگاه های شاهی و به سفارش دربار و برای موارد خاص بافته شده است. اما بعدها اغلب فرش هایی که در روستاها و مناطق مختلف قالی بافی ترکیه بافته شده اند، بر اساس همین اسلوب و گرایش به طرح های هندسی عرضه شده اند. در این خصوص می توان به اسامی برخی از مهم ترین مناطق تولید این قبیل فرش ها اشاره نمود.
قدیمی ترین فرش های ترکیه
در یک تقسیم بندی کلی بر اساس قدیمی ترین نمونه های باقیمانده از فرش های ترکیه که با همین شیوه طراحی و بافته شده اند، می توان قدیمی ترین فرش های ترکیه از قرن ۱۳ تا ۱۷ میلادی را به سه گروه تقسیم نمود:
الف) قالی های قرن ۱۳ میلادی یا قالی های سلجوقی
قدیمی ترین نمونه های شناخته شده فرش ترکیه شامل چهار فرش و دو قطعه ( پاره) فرش است.
احتمال داده می شود که این فرش ها در زمان حکومت سلطان علاء الدين (۱۲۳6 - ۱۲۱۹ میلادی) برای مسجد قونیه بافته شده اند. بطور مسلم این قالی ها مربوط به زمان سلاجقه روم است که حکومت آنان در قونیه، در قرن پانزدهم میلادی توسط ترکان عثمانی ساقط شد.
نقوش این فرش ها کاملا هندسی است و در حاشیه دو قطعه از آنها نوشته هایی به خطوط کوفی وجود دارد. رنگ های استفاده شده در این فرش ها نیز عمدتا آبی، قرمز و زرد می باشد. این قالی ها که به قالی های قونیه شهرت یافته اند، قدیمی ترین قالی های بافت ترکیه می باشند که گره ترکی در آنها بکار رفته است. بنابر اطلاعات موجود این فرش ها در موزه اوقاف در استانبول نگهداری می شوند.
ب) فرش های قرون ۱۴ و ۱۵ میلادی یا فرش های حیوان دار یا پرنده دار:
در نقاشی های ایتالیایی قرون ۱۴ و ۱۵، تصویر فرش هایی دیده می شود که روی آنها تصاویر حیوانات و پرندگان یا خطوط هندسی در کادرهایی مستطیل شکل یا هشت ضلعی کشیده شده است. این فرش ها در ایتالیا مورد توجه بوده و از طریق شهر های ونیز، جنوا از آسیای صغیر وارد ایتالیا می شدند. از این فرش ها تنها سه نمونه باقی مانده است که همگی دارای گره ترکی هستند. قدیمی ترین آنها قطعه ای است که در منطقه فسطاط مصر پیدا شد و متعلق به قرن چهارم میلادی بوده و هم اکنون در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می شود و احتمال داده می شود بافت ترکیه باشد. این سه فرش دارای نقوش تزیینی هستند که از شکل یک پرنده به رنگ نارنجی، سبز و قرمز در داخل هشت گوش های سبز و آبی تشکیل یافته است. فرش های دیگر که با تصویر پرنده در داخل مناطق جداگانه کشیده شده و مانند کاشی کف اتاق می باشد، در نقاشی های قرن چهاردهم دیده می شود. از جمله این نقاشی ها یکی به نام «ازدواج عذرا» کار نیکولو دابواو نا کورسو در گالری ملی لندن و دیگری نقاشی «بشارت تولد مسیح» بر دیوار کلیسای سانتيسيما آنونیزیاتا در شهر فلورانس ایتالیا است.»
ج) فرش های قرن ۱۵ و ۱۶ و ۱۷ میلادی
بسیاری از فرش هایی که از قرن سیزدهم میلادی به بعد توسط تجار ایتالیایی و ونیزی به کشورهای اروپای غربی فرستاده شدند، به تدریج مورد توجه نقاشان اروپایی قرار گرفتند و زیبایی و جلوه برخی از طرح های هندسی این قالی ها الهام بخش آنها شد. من جمله لورنزو لوتو و هانس هولاین از طرح های این قالی ها در کارهای خود استفاده کرده اند. بعدها و حتی امروز نیز به نام آنها شهرت یافته است طرح هایی با نام لوتو و هولا ین.
نمونه های مختلفی از این نقاشی ها هم اکنون در موزه های بزرگ دنیا نگهداری می شود و از آنجا که اغلب آنها متعلق به قرون ۱۵ و ۱۶ و ۱۷ میلادی می باشند از این رو فرش های طراحی شده در نقاشی های این هنرمندان، امروزه معیار مناسبی برای تعیین فرش های کهنه ترکیه و طبقه بندی آنها می باشد و کار شناسایی قالی های آن سرزمین را آسان تر نموده است.
از قرن ۱۷ میلادی به بعد می توان طرح های مختلفی را برای فرش ترکیه برشمرد که هر یک از آنها دارای ویژگی های خاص خود می باشند. اما همانگونه که قبلا توضیح داده شد، در یک دیدگاه کلی می توان گفت اغلب فرش های معاصر ترکیه با اسلوب هندسی طراحی شده و تفکیک آنها تنها از روی برخی ویژگی های بافت مناطق تولید شده میسر می باشد. به این ترتیب براساس مهم ترین مناطق قالی بافی ترکیه به ویژه در سه قرن اخیر، مهم ترین فرش های ترکیه به این ترتیب طبقه بندی می شوند:
۱- فرش های بافت او شاک
۲- فرش های بافت لادیک
٣- فرش های بافت میلاس
4- فرش های بافت تیور دس
۵- فرش های بافت برگامو
6- فرش های بافت کولا
البته به جز مناطق مذکور، در برخی از مناطق دیگر ترکیه نیز فرش بافی با طرح های هندسی و حتی طرح های گردان نیز رواج دارد. گرایش به طرح های محرابی در اغلب فرش های ترکیه به ویژه فرش های معاصر آنها وجود دارد، از این رو طراحی بسیاری با این ویژگی که مایه های محراب را به همراه داشته است، جزء لاینفک تعداد بی شماری از فرش های ترکیه است.
فرش معروف لادیک در شهری به نام لادیک واقع در شمال کنیا در قلب آناتولی تولید می شود و قسمت اعظم درآمد در این منطقه از طریق دامداری حیوانات کشاورزی و تولیدات فرش می باشد. کنيا و لادیک قدیم ترین شهرهایی هستند که در آنها تولیدات فرش وجود داشته و هنرمندان ایرانی و عرب برای تجربه کردن این صنعت و هنر به آنجا روی می آورند. فرش ها از جنس پشم هستند رنگ های روشن و داشتن ۲۵۰۰۰۰ گره در متر مربع از ویژگی های آن به شمار می رود.
مواد اولیه مورد نیاز فرش دستباف ترکیه از پشم گوسفند، موی بز، ابریشم مصنوعی و ابریشم طبیعی می باشد.
در گلیم و قالی استفاده از کتان برای چله معمول تر و مرسوم تر می باشد و برای پود استفاده از پشم مرسوم است. زیرا در چله مواد مصرفی باید قدرت کشش لازم را داشته باشند تا بر اثر کششی که به نخ چله وارد می شود، پاره نشود و کتان این نقش را به راحتی ایفا می کند، در صورتی که پشم قدرت کمتری دارد و کمتر فرشی است که تار آن از پشم باشد. در فرش ها برای پود کلفت و نازک از کتان استفاده می شود. در فرش شهرهایی مانند هریک، لادیک از گره کتابی استفاده می شود. جنس پشم بر حسب نژاد گوسفند و آب و هوایی که گوسفند در آن پرورش می یابد متغیر است. هم چنین از جمله عواملی که در کیفیت پشم مؤثر است زمان چیدن پشم می باشد که معمولا برای چیدن دو زمان در نظر گرفته می شود، چین بهاره و چین پاییزه، که پشم های چین بهاره از کیفیت مطلوب تری نسبت به چین پاییزه برخوردارند. پشم های مرغوب بیشتر از نواحی سرد و مرتفع که علف و چراگاه زیاد می باشد به دست می آید و پشم های مرغوب تر در مناطق خیلی سرد پرورش می یابند. در این مناطق به دلیل برودت هوا پشم گوسفندان نسبت به دیگر مناطق بلندتر می شود. تا جایی که بلندی پشم گوسفندان این مناطق به ۱۰ سانتی متر هم می رسد. در زمان چیدن پشم ها را در محل با دستگاهی ابتدایی و دستی می چینند و برای بافتن آماده می کنند. معمولا زنان کار نخ ریسی پشم را بر عهده دارند. در هنگام نخ ریسی معمولا از ماده روغنی و چرب استفاده می شود تا عمل نخ ریسی راحت تر انجام گیرد. ولی استفاده از این ماده چرب کیفیت پشم را پایین می آورد، و به صورتی که مقاومت پشم را کاهش می دهد عمل نخ ریسی به وسیله ماشین انجام می گیرد اما ماشین هم پشم را خراب می کند و باعث شکنندگی آن می شود.
استفاده از موی بز در فرش های خاور دور بسیار رواج دارد. اما امروزه بیشتر در بافته هایی نظیر خورجین، پشتی، چادر صحرایی از آن استفاده می شود و در فرش بافی تقریبا استفاده ای ندارد.
از دیگر الیاف مورد استفاده ابریشم است که هم به صورت طبیعی و هم به صورت مصنوعی مورد استفاده قرار می گیرد. ابریشم مصنوعی به هیچ وجه کیفیت ابریشم طبیعی را ندارد ولی از نظر ظاهر کاملا به هم شبیه هستند. این الیاف مصنوعی را با الیاف درخت سرو و کتان که در اسیدسیتریک شسته می شوند مخلوط کرده و استفاده می کنند. استفاده از این نوع الیاف بیشتر در قالی هایی با تار کتان رواج دارد. ابریشم طبیعی از پیله کرم ابریشم به دست می آید و در مقابل کشش، از قدرت ارتجاعی زیادی برخوردار است. بهترین ابریشم که در منطقه بورسا به دست می آید، به طرز بسیار زیبایی پیچ می خورد و بافته می شود. مرغوب ترین ابریشم، ابریشمی است که از قسمت اول پیله به دست می آید. در بافت بهترین قالی ها در جهان از ابریشم استفاده شده است. با این نوع الیاف می شود یک میلیون گره در متر مربع زد که اگر این کار با دقت زیادتری انجام گیرد به ۳۲۴۰۰۰۰ گره در متر مربع هم می رسد، یعنی در هر سانتی متر ۱۸ گره عمودی و ۱۸ گره افقی زده می شود، که این نشانگر قدرت انعطاف پذیری و گره خوردگی خوب ابریشم است.
انواع بافت
از نظر تنوع بافت دو نوع گره در بافته های ترکیه استفاده می شود
1- گره فارسی
۲- گره ترکی
که برای بافت فرش های مرغوب از گره ترکی استفاده می شده است.
رنگ آمیزی
رنگ های مورد مصرف برای بافت فرش در ترکیه بیشتر از گیاهان، ریشه و پوست درختان تهیه می شود.
-برای تهیه رنگ آبی از گیاه نیل
- رنگ قرمز از گیاه مادر رد (Madder red) استفاده می شود که در غرب و مرکز آناتولی رشد می کنند،
- برای رنگ زرد روشن از گل داوودی و باکترون (این گیاه تنها در ترکیه پرورش داده می شود و از ترکیب آن با زاج سفید برای زرد پررنگ استفاده می شود)،
- رنگ قهوه ای و سبز از پوست گردو،
- رنگ سیاه و قرمز پررنگ از پوست انار، استفاده می شود.
هم چنین برای رنگرزی در فرش های ماشینی از گیاه سوپرج استفاده می شود. که این گیاه هم تنها در ترکیه به عمل می آید. اندازه های مورد استفاده در فرش ترکیه عبارتند از: 90*60 -135* 90-200*70 -180*120 -230*110 -230*150-200*300.
مراکز مهم تولید فرش
مراکز مهم تولید فرش در ترکیه عبارتست از: شهرهای قونیه، ملاس، کلاتیه، از میر و لادیک. که شهر ازمیر به تولید فرش هایی برای صدور به غرب مشهور است.
سبک فرش ترکی در قالی های اوسک به بهترین وضع نشان داده شده و فرش های موسوم به ترانسیلوانی که در کلیساها به همین نام به دست آمده، اصیل ترین دست باف های این کشور می باشد که در قرن ۱۷ میلادی بافته شده اند.