این نقش از نظر بافت و نقش پیش پا افتاده ترین نقش ها در صنعت قالیبافی کرمان است که یا به صورت لوزی است یا به شکل صاف و در مجموع مثل قالب های خشت زنی است که در داخل آن گل یا مرغ به حیوان و یا دسته های گل و برگ کشیده می شود، در حاشیه بزرگ و کوچک نیز مربع ها به چشم می خورد .طرح های خشتی بیشتر به صورت بندی (واگیره) هستند و ندرتاً ممکن است در وسط طرح ترنج هم طرح شود.
گاه لاله های رنگارنگ و آهوان و غزالها در حاشیه و در متن طراحی شده است دور تا دور لوزی ها، حاشیه ها با اسلیمی ماری ترسیم شده است و در داخل آن ها گلدان های پر از گل که از تنوع خاصی برخوردارند، طراحی شده است.

این نقش کرمان به قاب قرآن معروف است . طرح متن قالی با تقسیم بندی های منظم، به قاب ها و کتیبه های چند ضلعی تقسیم شده است بطوری که هر یک جداگانه و مستقل، طراحی همسان با دیگر قاب ها و گاه متفاوت با آن ها را در بر می گیرد.
طرح قاب قرآنی در گذشته با رجشمار بالا و بیشتر به رنگ لاکی سیر در شهر راور بافته می شده است و حاشیه آن شبیه جلد قرآن بوده است. امروزه فقط در روستای اختیار آباد در 35 کیلومتری شهر کرمان با رجشمار پائین بافته می شود. به همین دلیل نام تجاری آن را طرح ستونی اختیار آبادی می نامند.
این طرح برخلاف طرح خشتی است، یعنی یک قاب کوچک و یک قاب بزرگ دارد، شاید چهارگونه قاب در داخل یک قالی کار شده باشد که عموماً چهار گوش یا مربع و یا مستطیل است و حاشیه آن به رنگ قاب قرآن و جلد قرآن شبیه است .
متن طرح اسلیمی ها و ختایی های شکسته به صورت زیبا پر شده است. این طرح به وسیله غیر ایرانی در کرمان سفارش و به قلم حسن خان هنرمند کرمانی که در قسمت قبل توضیح داده شده است طراحی شده و به نام قاب قرآن ثبت شده است.

این طرح بنام طراح اولیه آن نامگذاری شده است. این طرح به طرح شاه عباسی نزدیک است و از گل های شاه عباسی، ختایی و گل های چند پر ساده و مرکب تشکیل شده است و دارای لچک و ترنج می باشد. این گل ها سراسر متن فرش را پوشانده و با رنگ های روشن و ملایم زیبایی چشمگیری را به فرش می دهد.

این طرح بنام طراح آن حسن خان، از طراحان نامدار کرمان، نامگذاری شده است. وی پسر محسن خان پیش کسوت نقاشان قالی کرمان بود که به معلم ثانی نقاشان کرمان معروف است و در طول زندگی پربارش بیش از هزاران نقش قالی ابداع کرد که جز تعداد اندکی از آن ها باقی نمانده است، اما همین مقدار حکایت از ذوق هنری وی دارد. طرح حسن خانی یکسر بافت است، یعنی تمام طول و عرض قالی با گل های طبیعی ترسیم شده که تکراری نیست و قرینه ندارد و هماهنگی کامل و توازن در حاشیه و متن و لچک ترنج می باشد.

این نقش بنام طراح اولیه آن نامگذاری شده است. دارای نقش شلوغی، همراه با گل های ریز و پر گل متن را پوشانده و به صورت 90 جفت و 100 جفت در هر فوت (30 سانتیمتر) بیشتر در شهر راور کرمان بافته می شود.
از این نقش می توان نقش سرام بهارستانی را نام برد. که طراح آن، آقای بهارستانی تغییراتی در طرح داده است. به همین علت آن را نقش سرام بهارستانی می نامند که در این طرح لچک ها از متن جدا شده و در عوض گوشه قالی افتاده اند.
طرح سرام دارای 7 حاشیه کوچک و یک حاشیه بزرگ بندی می باشد که حاشیه دو طرف طولی از حاشیه های دو طرف مجاور کمی بزرگ ترند و بهترین نوع سرام بنام سرام سلسله دار است که دور ترنج بیضی و به دور دو سر ترنج آن را گل های اسلیمی پیوسته پوشانده است. طرح حاشیه شکسته، از گل های ریز و درشت، در قالب سرو و بته جقه طرح ریزی شده است و در متن هم دارای لچک ترنج بسیار زیبا می باشد. کل متن با نقوش ختایی و دسته های گل ترسیم شده است و دارای نوع مستطیل شکل شکسته با سر ترنج های متناسب می باشد. انواع دیگر طرح سرام به سرام گلدانی، سرام ترنج خورشیدی، سرام افشان معروفند.

استان کرمان یکی از باسابقه‌ترین مناطق‌ گلیم‌بافی‌ در‌ ایرانبه شمار مـی‌رود کـه صـرف نظر از عشایر و روستاییان،بسیاریاز زنان و دختران شهرنشین نیز‌ به این کار مشغولند.برخورداریاز تنوع قومی با فـرهنگ‌های بافندگی مختلف و وجود مواد‌ اولیه بومی همواره بستری مناسب‌ جهت‌ رشد و احیای این هـنر در این استان پدید آورده است.گلیم«شیریکی پیـچ»یا«سوزنی»یکی ازشـاخص‌ترین دستبافته‌های عشایر و روستائیان این استان محسوب می‌شود که با سابقه‌ای چند صدساله در سنت‌های بافندگی عشایرکرمان به خصوص افشارها‌ و بچاقچی‌ها ریشه دوانده است.ظرفیت بالای هنری و کاربردی این گلیم طی چند دهه گذشته تولیدکنندگان بسیاری را بـه سمت قطب‌های اصلی تولید این محصول(مناطق سیرجان و بافت)سوق داده،به‌طوری که امروزه تولیدات این منطقه سهم‌ عمده‌ای‌ از مصارف داخلی و صادرات خارجی را به خوداختصاص داده است.بررسی تولیدات این منطقه گویای آن است که طی سال‌های گذشته هم پا بـا ازدیـاد تقاضا،روند سنتی تولید این دستبافته‌ها دستخوش تغییرات زیادی‌ شده‌ است که تنوع‌طلبی درطرح و نقش‌های مورد کاربرد از مهم‌ترین آن می‌باشد.طرح و نقش این دستبافته‌ها آمیزه‌ای از طرح‌های اصیل گلیم‌بافی عشایر کرمان و طرح‌های برگرفته از سنت‌های نقش‌اندازی قـالی‌بافی افـشاری‌باف کرمان‌ به‌ شمار می‌رود که در چند سال گذشته به جهت همه‌گیری گلیم‌بافی از فرش‌بافی به این هنر ورود پیدا کرده است.این مقاله برمبنای مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی به مطالعه مهم‌ترین طرح‌های مشترک‌ بین‌ گلیم‌بافی‌ و فـرش‌بافی بـراساس اشتراکات و افتراقات موجود‌ پرداخته‌ است.

واژگان کلیدی:

(فرش افشاری‌باف،گلیم شیریکی‌پیچ،طرح ونقش)

عنوان تحقیق :پیشینه ریسندگی و رنگرزی در کرمان



منطقه کرمان از جمله مناطق هنر خیز ایران است و یکی از قطب های صنایع دستی ایران محسوب می شود.

صنایع رنگرزی و ریسندگی سنتی از جمله صنایعی هستند که در این منطقه رشد و نمو پیدا کرده اند و متاسفانه امروزه در خطر نابودی قرار دارند.بدین جهت سعی شده با استفاده ازمنابع مختلف این دو صنعت و سابقه آنها در منطقه کرمان معرفی و راهکارهایی جهت احیا و یا حفظ این هنرها صورت گیرد.

ابزار آلات در فرش کرمان و راور مانند سایر نقاط تحت پوشش گره نامتقارن خاص هستندکه در اینجا به معرفی مختصر وگویش محلی آنها می پردازیم.
1-پاکی:وسیله ای است که خامه را پس از گره زدن در دور تارها با ان می برند ودر بعضی مناطق کشور با نام کاردک نیز مشهور است.
2-دیلم:وسیله ای بزرگتر از پاکی اما غیر قابل بردگیو برای کوبیدن ویکنواخت کردن گره ها ی یک رج قبل از عملیات پود کشی استفاده می شود.


3-کلوزار:وسیله ای برای کوبیدن پود استفاده می شود و در بعضی مناطق ایران با نام شانه، دفتین وکرکیت نیز شهرت دارد.
4-سوهان:وسیله ای است برای تیز کردن کاردک ها از ان استفاده می شود.
5- قَبل یا قول:فتیله یا مقداری از خامه است که به دور چوبی پیچیده می شود تا درهنگام بافت استفاده از نخ ها آسان تر شود واز اسراف آن جلوگیری شود وهمچنین قول کردن خامه ها یا نخ ها باعث جدا شدن مواد زائد از نخ و تمیزی آن در زمان بافت می شود.
6-سیخه:میله آهنی و گاه چوبی نازک است که نخ پود از توپک یا کلاف به دو ان پیچیده می شود وزمان پود کشی آن را از بین تارهای چله عبور می دهند.وتقریبا کار ماسوره دستگاه های بافت پارچه را دستگاه قالی بافی انجام می دهد.
7-نشانه:میله ای آهنی به طول یک فوت که به وسیله آن روی تارها علامت گذاری می کنند وبراساس آن بافت را انجام می دهند تا درپایان کار دچار بالازدگی ویل پایین زدگی نشود.
8-بونیکو:وسیله ای است که برای تبدیل کردن نخ های کلاف به قول یا فتیله از آن استفاده می شود.روش کار آن بدین صورت است که کلاف نخ را به روی آن می اندازند وسر نخ کلاف را باز کرده ومی کشند با کشش نخ وگردش بنیکو سر نخ آزاد شده وجهت پیچیدن به دور چوب یا سیخه استفاده می شود.
9--نقش قالی یا تکه:همان طرح قالی است که پس رنگ ونقطه شدن به صورت تکه تکه شده بر روی مقوا چسبانده شده وهر نقش قالی که در راور با نام تکه نیز معروف است حدود چهل رج را از طرح نشان می دهد. وبا توجه به ابعاد قالی تعداد نقش ها زیاد یا کم می شود. ولی به طور معمول تعداد نقش یا تکه در قالی راور برای یک قالی 2در3مترحدود 18تکه برای نصف کار است.