هنر برجسته قالی بافی تاریخ بس پرپیچ و خمی دارد. طرح های بنام و شناسا که به مرور زمان از ترکیب و تلفیق آنها، طرح هایی جدید پدید آمده است.

کیفیت نگرش طراح و تکنیک بافنده سبب شده تا فرش های خارجی در برابر عمق ریزنقش ها و شبکه ی تودرتوی رنگ ها، رنگ ببازد و این اعتبار به برکت استعداد خلاقان خودجوش هنری محقق شده است.

جولان دادن تخیل و ذهن، نگاه تیزبینانه به عالم هستی و الگو قرار دادن ظرافت هنری بناهای تاریخی اصفهان نظیر: عمارت چهلستون، مدرسه چهارباغ و امثال آن پشتوانه اصول طراحی نقوش فرش بوده همان نقش هایی که با کمال مهارت برای هر گرهی طراحی شده است.

طرحی دیرین و بنیادین که با گذشت هزاران سال و پس و پیش شدن مرزهای خاک وطن همچنان دست نخورده باقی مانده است.

در گپ و گفتی با یکی از بلند همتان اصفهان جزئیات این پازل بی نظیر را جویا شدیم تا گوشه ایی از هنر دست این هنرمندان ماندگار را به رشته تحریر در آوریم.

اعظم ترکی نه تنها در این فن سررشته داشته بلکه با راه اندازی کارگاهی به وسعت20 دار قالی چراغ امید را برای 40 بافنده زن روشن نگه داشته است.

صدای عبور سرپنجه های گره بافان از لابه لای تارهای قالی چون آهنگ گیتار توجه مرا به هنر-صنعت فرش و اینکه از چه ابزاری تشکیل شده است، جلب کرد.

سردار، زیردار، تیرهای راست رو و چپ رو اجزای چفت و بستی دارقالی هستند که همچون قابی بزرگ در کنار دیوارهای کارگاه قد علم کرده اند و در طول آن تارهایی از جنس پشم، پنبه و ابریشم پهلو به پهلو قرار دارند و اما رنگی که برگرفته از جوشش پوست انار، گردو، حنا، زرشک و روناس می باشد.

بریدن سرنخ های اضافی پس از هر بار گره زدن به وسیله کاردک انجام می شود. زائده کوچک و تیزی در نوک تمام کاردک ها قرار دارد که از آن برای بیرون آوردن گره های معیوب یا اشتباه استفاده می شود.

بافندگان ایرانی دفتین اصفهان را با حجم و وزن زیاد می شناسند. خواباندن و جاگیری گره ها و پودهای ضخیم و نازک با آهنگ یکنواخت و یکدست دفتین که نوازشگر فرشینه های ایرانی است، صورت می گیرد و اینجاست که مشخص می شود یک ردیف از بافت گره های فرش یا به قول معروف یک رج به اتمام رسید است.

پس از بافت هر رج، سرپرزهای اضافی حاصل از گره زدن به کمک قیچی بریده می شود در میان انواع قیچی های متداول در کشور قیچی اصفهان شهرت یافته است. رعایت ارتفاع پرزهای فرش در هنگام چیدن با وجود لبه مضاعف تیغه های قیچی فراهم می شود و نتیجه این ممتازی در سطح فرش یکدست و منظم رخ نشان می دهد.

ترکی سرپرست کارگاه که انگیزه اجدادی برای بافتن و خلق این اثرها داشته و دارد سال ها پیش دست به کار شد و تصمیم گرفت برای انتقال تجربیات خود فرزندانش را آموزش دهد تا آنان هم در چرخش چرخ این اصالت سهیم باشند.

کارگران کارگاه ترکی با شوق بسیار کار می کردند و تمرکز بر کیفیت و اثر بخشی جزئیات بی شمار نگارها تمام هم و غم آنان بوده است مثل مریم ترکی که از کودکی با قالی بافی آبدیده شده بود بدون اینکه نقشه خوانی کند قالی می بافت از او علت را جویا شدم گفت: در این سال های پیاپی بافندگی تمام ریزکاری های نقوش قالی در ذهنم حک شده است.
سرپرست کارگاه با بیان اینکه در ازای بافت هر رج هزار تومان به بافنده تعلق می گیرد می گفت: سرعت و مهارت فن گره بافی بسته به عادت است که در این میان برخی کار را بیشتر از حد انتظار پیش می برند و این چابکی دست به استعداد خدادادی آنان برمی گردد.

از یک طرف هزینه های سرسام آور مواد اولیه قالی بافی به ویژه رنگ و از طرف دیگر عیب و ایراد بی چون و چرای واسطه ها روی بافت قالی، آن هم به خاطر پرداخت هزینه های کمترشده درد تنها شماری از بافندگان یکی از کارگاه های قالی بافی استان اصفهان.

اما انگار قرار نیست گلایه آنان تنها بر پاشنه مسائل اقتصادی بچرخد و تهویه نامناسب کارگاه، گرفتگی عضلات و افزایش شماره دید چشم هم به سبد گلایه کارگران بافنده افزوده شد.

در کارگاه این کارآفرین هم صحبت از حمایت ها است ترکی که در این میدان با دست اندازهای زیادی مواجه بوده است می گوید: در سالهای اخیر قیمت قالی دست بافت هیچ تکانی نخورده اما هزینه پرداختی بیمه آن روند صعودی دارد اگر وام های زیادی برگردنم نبود دیگر این روند را ادامه نمی دادم.

عضو هیئت رئیسه تولیدکنندگان فرش دستبافت استان در گفتگویی برابری پهنای گره با بلندای آن، جفت بافی و به کارگیری گشاده دستانه و بی باکانه رنگ ها را تنها بخشی از قوانین پایه ای قالی بافی دانست و گفت: 2 رنگی بودن زمینه فرش، گره های متفاوت، نامنظم و با فاصله و نداشتن وزن و متراژ استاندارد فرش از نواقص قالی بافی به شمار می رود که کاهش ارزش این اثر هنری را به همراه داشته است.

سعید عصاچی از خیز خارجی ها برای خرید فرش دستباف ایران تا سقوط این برند جهانی از عرش صنعت صادرات خبر داد و اظهار داشت: بازاری که تا چند دهه پیش فرازهایی داشت و پس از نفت بالاترین منبع ارزی کشور را به خود اختصاص داده بود حالا گریبانگیر افزایش تعداد رقبا، استفاده از مواد اولیه نامرغوب و تفاوت قیمت دلار در زمان های مختلف شده است.

به گفته وی با اینکه در سال های اخیر شمار گردشگران افزایش چشمگیری داشته است اما متاسفانه آنان از کشورهای ضعیفی هستند و توان خرید صنایع دستی اصفهان به ویژه فرش را ندارند.

عضو هیئت رئیسه تولیدکنندگان فرش دستبافت استان ایستایی طرح بافندگان، نداشتن نبوغ و خلاقیت هنری را عامل موثری در طرد مشتری دانست و افزود: علاوه بر برخی محدودیت های دست و پا گیر، دیگر طرح ونگارهای قالی جوابگوی نیاز، سلیقه و ذاعقه مشتری نیست با این وجود طرح های ارائه شده از دانشکده هنر به بازار 10 درصد برمیزان صادرات اصفهان تاثیر داشته است.

عصاچی که خود سرپرست یکی از 10 مجتمع فرش دستباف استان اصفهان با حدود 150 بافنده است گفت: در حال حاضر اوضاع فرش دستباف اصفهان تنها بر پاشنه افزایش هزینه مواد اولیه می چرخد و چاره ای جز انبار کردن فرش های تولیدی نیست تا شاید روزی این بازار سر و سامان یابد.
وی حفظ و صیانت این هنر را در گرو دیده شدن آن دانست و گفت: اگر موزه فرش استان احداث شود و فرش های قیمتی اصفهان که در حال حاضر در موزه های خارج از مرزهای استان و کشور قرار دارد، بازگردانده شود و در کنار آن در فهرست برنامه های گردشگری بازدید از موزه فرش امری الزامی باشد، بازار فرش از این رخوت چند ساله رهایی می یابد.

عضو هیئت رئیسه تولیدکنندگان فرش دستبافت استان افزود: قبل از اعمال تحریم ها آمریکا با خرید 18 درصد فرش دستبافت اصفهان بزرگترین خواهان این هنر-صنعت در خارج از مرزها بود اما خبرخوش اینکه درحال حاضر چَند و چون اجرای یکی از بندهای برجام درخصوص فرش دستباف کنار زده شد و دست ایران برای صادرات فرش بازگذاشته شد.
گفتنی است پا گرفتن ظرافت و اصالت فرش دستباف در بازارهای غیر وطنی و در پی آن درآمد زایی و دلگرم کردن فعالان این عرصه همت همه جانبه را می طلبد.